AZS – leczenie, suplementacja, pielęgnacja

autorka: lek. Małgorzata Marcinkiewicz
dermatolog

W prawie połowie przypadków chorych na AZS pierwsze objawy obserwuje się w pierwszym półroczu życia. Charakterystyczną cechą jest obserwowana u większości osób z AZS uogólniona suchość i niezwykle intensywny świąd skóry. Pojawienie się i rozwój objawów klinicznych jest procesem złożonym i wynika, jak się obecnie uważa, z współistnienia wielu zaburzeń immunologicznych i genetycznie uwarunkowanego uszkodzenia struktury i funkcji bariery naskórkowej. Nie bez znaczenia na wystąpienie choroby pozostają też czynniki psychiczne i sytuacje stresowe.

W AZS obserwuje się nieswoistą skórną nadreaktywność, nadprodukcję IgE i nadwrażliwość na alergeny. Defekt wspomnianej bariery ochronnej prowadzi do łatwiejszej penetracji skóry przez alergeny, skłonności do podrażnień i zakażeń skóry. Leczenie AZS jest procesem długotrwałym, wymagającym systematyczności i dobrej współpracy między lekarzem a pacjentem. Celem terapii jest stabilizacja objawów, zmniejszenie stanu zapalnego skóry, zapobieganie nawrotom i unikanie działań ubocznych leków.

Podstawową metodą postępowania w AZS jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Odbudowę bariery ochronnej naskórka poprzez właściwe nawilżenie i natłuszczenie skóry umożliwiają preparaty zwane emolientami. Za sprawą substancji wiążących wodę oraz właściwości okluzyjnych wykazują one wielokierunkowe działanie. Prócz wspomnianych emolientów leczenie łagodnych i umiarkowanych postaci AZS opiera się również na glikokortykosteroidach, inhibitorach kalcyneuryny czy preparatach przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych i/lub przeciwwirusowych w razie wystąpienia nadkażeń. Lekami przeciwzapalnymi pierwszego wyboru w AZS są miejscowe glikokortykosteroidy (GKS). W odpowiednio dostosowanej dawce i prawidłowo aplikowane są w stanie szybko opanować nasiloną reakcję zapalną, zatem terapia nawet silnie działającymi GKS jak furoinian mometazonu nie powinna budzić wątpliwości. Oprócz redukcji stanu zapalnego (poprzez inhibicję mediatorów zapalenia jak interleukiny IL-1, IL-4, IL-6 czy TNF-α) wykazują działanie przeciwświądowe oraz obkurczające naczynia krwionośne. Stosowane dwa do trzech razy w tygodniu wraz z emolientami przy średniej aktywności choroby pozwalają na osiągnięcie zadowalającego stanu skóry. Miesięczna ilość aplikowanych GKS w postaci kremu czy maści wynosi średnio od 15 g u niemowląt do 90 g u dorosłych. Takie dawki nawet silnie działających GKS jak furoinian mometazonu zwykle nie dają efektów ubocznych. Warto mieć na uwadze, że kluczowym objawem w ocenie odpowiedzi na leczenie jest świąd i dopóki nie zniknie, nie należy przerywać terapii. Leczenie preparatem przeciwzapalnym powinno być uzupełnione aplikacją emolientu. Klasyczny schemat postępowania polega na codziennym stosowaniu emolientu i kortykosteroidu. W ostatnich latach jest wypierany przez terapię przerywaną (naprzemienną), w której naprzemiennie używa się GKS i emolientu. Metoda pozwala na uniknięcie zjawiska tachyfilaksji i stopniowe odstawienie GKS oraz dłuższą remisję. Wykazano, że zastosowanie emolientów zmniejsza ilość stosowanych kortykosteroidów w trakcie zaostrzenia AZS.

Niezależnie od nasilenia AZS podstawą leczenia są emolienty, do których dołączane są preparaty lecznicze zgodnie z algorytmem leczenia (patrz: tabela). Zgodnie z zaleceniami ETFAD/EADV i NICE regularna pielęgnacja emolientami stanowi leczenie I rzutu AZS zarówno w fazie przewlekłej choroby, jak i w okresie zaostrzeń. Warto mieć na uwadze, że nie każde podrażnienie i odczucie świądu oznacza diagnozę AZS, lecz może być chwilowym i przemijającym stanem zapalnym skóry. Zastosowanie emolientu w takim przypadku będzie właściwym postępowaniem przynoszącym ulgę i przywrócenie homeostazy. Regularne stosowanie emolientów stanowi podstawę leczenia wyprysku kontaktowego mające na celu utrzymanie właściwego poziomu nawodnienia skóry i jej zabezpieczenia przed ekspozycją na czynniki drażniące. Skuteczność emolientów zależy jednak od prawidłowej i regularnej aplikacji. Nowoczesny emolient powinien wykazywać wysoki poziom tolerancji, brak substancji drażniących jak barwniki, parabeny czy substancje zapachowe, zrównoważone pH, dostarczać niezbędnych lipidów, w tym kwasy omega 3 6 9 istotne dla odbudowy bariery naskórkowej.

W leczeniu AZS podnosi się także rolę suplementacji witaminy D3. Według niektórych badaczy jej stężenie w surowicy koreluje odwrotnie z nasileniem choroby. Choć nie ma jednoznacznych dowodów na związek witaminy D3 z nasileniem AZS, wskazuje się na możliwy korzystny efekt suplementacji w przypadku jej niedoboru u chorych, zwłaszcza w przypadku AZS nasilającego się w okresie zimowym. Opublikowane badania polskich autorów potwierdzają poprawę stanu klinicznego i obniżenie stężenia IgE u dzieci z AZS ze stwierdzonym niedoborem witaminy D poniżej 15 ng/ml w wyniku jej suplementacji w dziennej dawce 2000 j.m. przez 3 miesiące.

Podsumowując, leczenie chorych z atopowym zapaleniem skóry powinno być kompleksowe i przebiegać we współpracy z lekarzem. Kładzie się nacisk na edukację pacjenta i jego rodziny, diety eliminacyjne i unikanie alergenów. Stąd też rola farmaceuty w przypadku pacjenta z AZS jest znacząca. Staje się on ogniwem w procesie terapeutycznym, mogąc doradzić lub uświadomić choremu znaczenie pielęgnacji i suplementacji oraz pomóc w wyborze właściwych preparatów. Jest to o tyle ważne, że podstawą leczenia pozostają preparaty zabezpieczające naskórek i odbudowujące barierę ochronną skóry, z czego pacjenci wymagający stosowania emolientów powinni zdać sobie sprawę.