Niedobór witamin u dzieci. Kiedy konieczna jest suplementacja?

Witaminy nie są ani źródłem energii, ani materiałem budulcowym, ale są absolutnie niezbędne do życia. Z punktu widzenia chemicznego witaminy dzielą się na: rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) oraz – rozpuszczalne w wodzie (C, B1, B2, B3, B5, B6, B7, Kwas Foliowy, B12, P). Wiedza o witaminach i ich roli dla organizmu opiera sięna badaniach klinicznych, które to badania są podstawą do tworzenia zaleceń obowiązujących w danym kraju dla jego populacji.

Obraz kliniczny niedoboru witamin

Niedobór witamin może być spowodowany zbyt małą ich ilością w pożywieniu, zaburzeniami we wchłanianiu danej witaminy w przewodzie pokarmowym, zwiększeniem zapotrzebowania na witaminy w niektórych stanach chorobach. Brak lub niedobór którejś z witamin powoduje odpowiednie objawy kliniczne. Całkowity brak witaminy nazywamy awitaminozą, a tylko częściowy jej niedobór hipowitaminozą. Obecnie rzadko spotykamy się z awitaminozami, natomiast hipowitaminozy o różnym nasileniu lub stany zamaskowanego niedoboru witamin mogą zdarzać się stosunkowo często.

Witamina C uszczelnia śródbłonek naczyń krwionośnych, ułatwia wchłanianie żelaza, bierze udział w wielu przemianach metabolicznych. Objawem niedoboru witaminy C jest szkorbut, który obecnie w pełnoobjawowej postaci raczej nie występuje. Natomiast lekkie stany niedoboru witaminy C są częste i mogą powodować np. nieznaczne krwawienia z dziąseł przy czyszczeniu zębów, dyskretne wybroczyny na skórze, nawracające krwawienia z nosa, krwiomocz wykrywany tylko badaniem mikroskopowym, zmęczenie, brak łaknienia, męczliwość.

Witamina D jest niezbędna do wchłaniania wapnia z jelita. Jej niedobór u dzieci jest przyczyną rozwoju krzywicy, a u młodzieży i dorosłych – osteomalacji, czyli rozmiękania kości. Objawy ogólnoustrojowe krzywicy to: apatia, skłonność do zaparć, potliwość, hipotonia mięśniowa (jej wyrazem jest między innymi rozlany tzw. żabi brzuch), opóźnienie rozwoju fizycznego, opóźnione ząbkowanie, a objawy kostne to: rozmiękanie kości czaszki, opóźnianie zarastania ciemienia, „różaniec krzywiczy” – czyli zgrubienia na granicy chrzęstnej i kostnej żeber, bruzda Harrisona.

Niedobór witaminy D może również zwiększać ryzyko rozwoju wielu innych chorób, m.in. cukrzycy typu I, nowotworów (piersi, prostaty, jelita grubego), chorób autoimmunologicznych (stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, układowy toczeń rumieniowaty), sercowo-naczyniowych oraz zespołu metabolicznego. W związku z tym właściwe zaopatrzenie organizmu w witaminę D jest bardzo ważne.

Witamina K odgrywa istotną rolę w procesach syntezy białek, m.in. czynników krzepnięcia krwi. Niedostateczna podaż witaminy K może w konsekwencji prowadzić do wystąpienia krwawienia związanego z niedoborem witaminy K (vitamin K deficiency bleeding – VKDB), dawniej zwanego chorobą krwotoczną noworodka. Problem ten dotyczy noworodków i niemowląt do końca 3 miesiąca życia. Zawartość witaminy K w mleku kobiecym jest dość niska. Z tego powodu w wielu krajach, także w Polsce, zaleca się rutynowe, profilaktyczne podawanie witaminy K wszystkim dzieciom karmionym naturalnie do 3 miesiąca życia. Zapotrzebowanie na witaminę K w okresie niemowlęcym wynosi 1 mikrogram na każdy kg masy ciała na dobę. Mieszanki mleczne modyfikowane dla niemowląt zapewniają wystarczającą podaż witaminy K ponieważ są wzbogacane w tę substancję.

Aktualne zalecenia odnośnie suplementacji witaminy D

– Niemowlęta karmione piersią wymagają suplementacji witaminy D w dawce 400 IU/24 h od urodzenia.

– Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym powinny otrzymywać 400 IU/24 h witaminy D (łącznie z diety i preparatów farmaceutycznych). Przy spożyciu 400 IU/24 h witaminy D z diety (tj. ok. 1000 ml mleka początkowego i ok. 700-800 ml mleka następnego) dodatkowa suplementacja nie jest wymagana. U dzieci karmionych w sposób mieszany lekarz ustala dawkę witaminy D indywidualnie.

– U wcześniaków suplementację witaminy D w dawce 400-800 IU/24 h należy stosować od pierwszych dni życia i kontynuować do ukończenia 40 tygodnia wieku skorygowanego. Następnie dawkowanie tak jak u niemowląt urodzonych o czasie.

– U dzieci w wieku 1-18 roku życia podaż witaminy D z żywności i/lub preparatów farmaceutycznych powinna wynosić 400 IU/24 h w okresie od października do marca, a także w miesiącach letnich, jeżeli nie jest zapewniona wystarczająca synteza skórna witaminy D. U dzieci z nadwagą lub otyłością można zwiększyć dawki witaminy D do 800-1000 IU/24 h.

Zagrożenie niedoborami witaminy D w naszym kraju wynika przede wszystkim z warunków pogodowych (Polska jest krajem położonym relatywnie daleko na północ, o długim okresie jesienno-zimowym), nadal zbyt małego spożycia ryb oraz coraz mniejszej aktywności fizycznej dzieci, co przekłada się na zmniejszenie ilości czasu spędzanego na świeżym powietrzu. Można zrezygnować z profilaktycznego podawania witaminy D, jeżeli z objętości przyjętego mleka modyfikowanego wynika, że małe dziecko spożyło odpowiednią dawkę witaminy D, a także wtedy, gdy dziecko starsze dużo przebywa na słońcu i często je jaja oraz ryby. NIE MOŻNA natomiast rezygnować z podawania witaminy D u niemowląt karmionych wyłącznie piersią. Licząc dobową dawkę witaminy D należy pamiętać, że suplementy wielowitaminowe także mogą zawierać tę witaminę. Uwaga! Niektóre preparaty podają zawartość witaminy D w mikrogramach, a nie w jednostkach międzynarodowych. Dawka 400 j.m. odpowiada 10 mikrogramom (mcg). W Polsce dostępnych jest wiele preparatów witaminy D3 do stosowania u noworodków i niemowląt. Występują one w różnych dawkach i postaciach: kropli, kapsułek twist-off, tabletek rozpuszczalnych, jako preparaty proste i złożone. Warte polecenia są preparaty zawierające w swoim składzie zarówno witaminę D jak i K.

Aktualne zalecenia odnośnie suplementacji witaminy K

Wszystkie noworodki po urodzeniu powinny otrzymać witaminę K. Noworodki i niemowlęta karmione piersią poza jednorazową dawką witaminy K podaną po urodzeniu wymagają dalszej profilaktycznej podaży witaminy K w okresie od 2 tygodnia życia do ukończenia 3 miesiąca życia. Zdrowe niemowlęta karmione piersią powinny otrzymywać witaminę K w standardowej dawce 25 mcg/ dobę. Ostateczną dawkę witaminy K powinien ustalić lekarz, gdyż w uzasadnionych przypadkach (biegunka, zastój żółci, przedłużająca się żółtaczka) dawka powinna być zwiększona.

Niemowlęta karmione mieszankami modyfikowanymi, mlekiem dla wcześniaków, a także mieszankami mlekozastępczymi po otrzymaniu jednorazowej dawki witaminy K po urodzeniu, nie wymagają dalszej profilaktycznej podaży. Podobnie, jak w przypadku witaminy D, preparaty witaminy K w dawce 25 μg również występują w różnych formach: kapsułki twist-off oraz krople. Warte polecenia są preparaty zawierające w swoim składzie zarówno witaminę D jak i K.

Zalecenia odnośnie suplementacji witaminy C

Zapobieganie niedoborom polega na diecie obfitującej w świeże owoce i jarzyny. W miesiącach zimowych i wiosennych można podawać soki owocowe konserwowane i mrożone jarzyny.