Lecznicza moc rumianku

Lato to czas, kiedy możemy cieszyć się widokiem przepięknych łąk pełnych kolorowych kwiatów. Część ze wspomnianych roślin, oprócz walorów estetycznych, posiada również właściwości lecznicze. Jednym z bardziej wszechstronnych i cenionych od pokoleń gatunków będzie rumianek.

Rumianek – charakterystyka gatunku

Rumianek pospolity (Chamomilla recutita syn. Matricaria chamomilla) to jednoroczna roślina z rodziny astrowatych (Asteraceae – astrowate syn. Compositae – złożone). Posiada mocny korzeń palowy, rozgałęzioną łodygę pustą w środku, liście pierzasto podzielone, zaś cała roślina może dorastać nawet do 60 cm wysokości. Czas kwitnienia przypada od maja aż do początku września. Częścią rośliny wykorzystywaną w lecznictwie jest kwiat rumianku (Matricariae flos, inna dopuszczalna nazwa koszyczek rumianku – Chamomillae anthodium).

Zgodnie z definicją FPXII surowiec stanowi wysuszony koszyczek wspomnianego gatunku. Omawiany kwiat ma wypukłe dno kwiatowe i dwa rodzaje płatków: brzeżne są języczkowate i białe, natomiast środkowe są rurkowane i koloru żółtego. Surowiec zbierany jest w początkowej fazie kwitnienia, a następnie suszony w przewiewnym, zacienionym miejscu i niezbyt wysokiej temperaturze. Przetworami rumianku, które również znalazły się w FPXII będą: wyciąg płynny z rumianku (Matricariae extractum fluidum) oraz olejek eteryczny rumiankowy (Matricariae aetheroleum).

Działanie surowca

Kwiat rumianku zawiera wiele różnych grup związków, które wzajemnie uzupełniają swoje działanie, a tym samym stanowią o niesamowitej wszechstronności surowca. Pierwszą istotną grupą metabolitów jest olejek eteryczny, któremu to roślina zawdzięcza swój charakterystyczny aromat. Z ważniejszych związków chemicznych występujących w olejku wymienić należy chamazulen, alfa-bisabolol i jego tlenki oraz spiroeter (czyli en-in-dicykloeter). FPXII wymaga, aby w surowiec zawierał nie mniej niż 4 mL/kg niebieskiego olejku eterycznego w odniesieniu do wysuszonej substancji roślinnej. Olejek ten otrzymywany jest metodą destylacji z parą wodną. Ponadto FPXII zaleca również wykonanie chromatografii cienkowarstwowej olejku eterycznego surowca, celem potwierdzenia jego tożsamości.

W chromatogramie powinny być widoczne wyraźne pasma pochodzące od wspomnianych związków. Drugą ważną grupą metabolitów będą flawonoidy – głównie apigenina, kwercetyna, luteolina i ich glukozydy.

FPXII podaje aby w surowcu, w przeliczeniu na wysuszoną substancję roślinną, znajdowało się nie mniej niż 0,25% 7-glukozydu apigeniny (C21H20O10 m.cz. 432,4 u).

Oznaczenie zawartości tego związku wykonuje się metodą chromatografii cieczowej. Trzecią z grup metabolitów mających wpływ na działanie całego surowca będą kumaryny, z których należy wymienić przede wszystkim umbeliferon i herniarynę. Pozostałe składniki to m.in. śluzy (nawet do 17%), karotenoidy czy sole mineralne.

Właściwości

Omawiany surowiec wykazuje działanie przeciwzapalne (remedium antiphlogisticum), za które odpowiadają przede wszystkim składniki olejku eterycznego (alfa-bisabolol i spiroeter), ale również i apigenina. Z kolei flawonoidy i kumaryny wykazują synergistyczne działanie przeciwskurczowe (remedium spasmolyticum) obejmujące przede wszystkim mięśnie gładkie jelit. Istotnym działaniem stanowiącym funkcjonalne dopełnienie reszty będzie wiatropędne (remedium carminativum). Z pozostałych i nieco słabszych działań wymienić można: przeciwdrobnoustrojowe (działanie hamujące wzrost bakterii i grzybów przez alfa-bisabolol i chamazulen), antyalergiczne, moczopędne.

Głównymi wskazaniami do zastosowania surowca będą przede wszystkim wszelkiego rodzaju dolegliwości przewodu pokarmowego różnego pochodzenia, m.in. nieżyty, stany zapalne, niestrawność, wzdęcia, kolki. Niezwykle pomocny będzie tu cały zespół działań koszyczka rumianku (przeciwzapalne, przeciwskurczowe oraz wiatropędne).

Przyjmujemy w postaci ciepłego naparu, który można pić nawet do czterech razy dziennie. Oprócz działania wewnętrznego składniki czynne koszyczka rumianku pozwalają na zastosowanie go zewnętrznie. Wykorzystywane jest tutaj przede wszystkim działanie przeciwzapalne, ale też odkażające i przeciwalergiczne. W postaci okładów i przemywań możemy użyć surowca w leczeniu łagodnych stanów zapalnych skóry, również oparzeń słonecznych i na miejsca po ukąszeniach owadów, ponadto w przypadku ran powierzchniowych i niewielkich czyraków. Poza tym kwiat rumianku stosowany jest do sporządzenia kąpieli regenerujących skórę.

Zastosowanie

Wspomniany napar możemy użyć także do płukania jamy ustnej i gardła w przypadku wystąpienia niewielkich owrzodzeń i stanów zapalnych. Z kolei w postaci nasiadówek, surowiec stosuje się w przypadku wystąpienia podrażnień skóry oraz błon śluzowych w okolicy odbytu i narządów płciowych. Ponadto właściwości łagodzące podrażnienia gardła i błon śluzowych, rozszerzające naczynia krwionośne i ułatwiające ewakuację śluzu z dróg oddechowych znalazły zastosowanie w zwalczaniu objawów przeziębienia, w postaci tzw. parówek.

Koszyczek rumianku możemy zastosować w leczeniu wymienionych dolegliwości zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, nawet tych najmłodszych. U niemowląt surowiec może pomóc w łagodzeniu tak charakterystycznej dolegliwości tego okresu, jak kolka, której przyczyny nadal nie zostały jasno określone. Napar może być również pomocny w łagodzeniu objawów pieluszkowego zapalenia skóry. Według monografii ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy) koszyczek rumianku zaliczany jest do grupy A, czyli ziół możliwych do stosowania w czasie ciąży.

Kwiat rumianku znalazł też zastosowanie w kosmetyce. Właściwości łagodzące, zmniejszające zaczerwienienia wykorzystano w pielęgnacji cery delikatnej czy wrażliwej. Z kolei rozjaśniający wpływ na włosy sprawił, że przetwory z rumianku znajdziemy w składzie szamponów czy odżywek do włosów.

Bezpieczeństwo stosowania

Omawiany surowiec leczniczy posiada pewne przeciwwskazania do stosowania, z których należy wymienić przede wszystkim reakcje nadwrażliwości. Nie stosujemy go też w przypadku otwartych ran, dużych uszkodzeń czy ciężkich zakażeń skóry. U pacjentów z poważnymi chorobami serca czy zaburzeniami krążenia, przeciwwskazane są kąpiele całego ciała w naparze z kwiatów rumianku.

W przypadku przewlekłego stosowania surowca należy zwrócić również uwagę na możliwe interakcje z lekami. Zaobserwowano, że równoczesne przyjmowanie z warfaryną może zwiększyć ryzyko wystąpienia krwotoku. Ponadto ze względu na podobieństwo budowy i ryzyko współzawodniczenia o receptory estrogenowe, napary z koszyczka rumianku mogą wchodzić w interakcję z lekami antykoncepcyjnymi. To niekorzystne zjawisko wymaga jeszcze przeprowadzenia dalszych badań.