Farmaceuci zyskali ochronę prawną przysługującą funkcjonariuszom publicznym

W dniu 12 lipca br. weszła w życie ustawa z dnia 12 maja 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo farmaceutyczne oraz ustawy o zawodzie farmaceuty^[1]. Nowelizacja wprowadziła zarówno dla farmaceutów jaki i techników farmaceutycznych ochronę należną funkcjonariuszowi publicznemu. Co ta zmiana oznacza w praktyce?

Ochrona prawna farmaceutów

Co konkretnie stanowi dodany w ustawie z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty^[2] przepis? Zgodnie z art. 35a ww. ustawy farmaceuta podczas i w związku z wykonywaniem w aptece ogólnodostępnej lub punkcie aptecznym czynności, o których mowa w art. 4 ust. 2 oraz ust. 3 pkt 1, 3, 4 i 6, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny^[3].

Tym samym farmaceuta podlega ochronie prawnej przysługującej funkcjonariuszowi publicznemu, ale tylko w trakcie wykonywania ustawowych obowiązków, tj.:

1. sprawowania opieki farmaceutycznej:

• prowadzenia konsultacji farmaceutycznych − w celu zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta w związku ze stosowaniem produktów leczniczych, wyrobów medycznych, wyposażenia wyrobów medycznych, systemów i zestawów zabiegowych oraz wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro i wyposażenia wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro^[4],
• wykonywania przeglądów lekowych wraz z oceną farmakoterapii, z uwzględnieniem problemów lekowych pacjenta − w celu wykrywania i rozwiązywania problemów lekowych oraz zapewnienia bezpieczeństwa w procesie farmakoterapii^[5],
• opracowywania indywidualnego planu opieki farmaceutycznej, z uwzględnieniem problemów lekowych pacjenta − w celu określenia celów terapeutycznych możliwych do osiągnięcia przez pacjenta stosującego farmakoterapię oraz wskazania sposobów rozwiązywania wykrytych problemów lekowych, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji zdrowotnej, promocji zdrowia i zdrowego trybu życia oraz profilaktyki zdrowotnej^[6],
• wykonywania badań diagnostycznych określonych w przepisach wydanych na podstawie ust. 7 ustawy o zawodzie farmaceuty^[7] − w celu oceny skuteczności i bezpieczeństwa stosowanej przez pacjenta farmakoterapii oraz analizy problemów lekowych występujących u pacjenta, oraz proponowania metod i badań diagnostycznych^[8],
• wystawiania recept w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego^[9];

2. udzielania usług farmaceutycznych:

• wydawania z apteki lub punktu aptecznego produktów leczniczych i wyrobów medycznych oraz środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego − połączone z udzielaniem informacji i porad dotyczących działania i stosowania oraz przechowywania tych produktów, środków lub wyrobów medycznych^[10],
• przeprowadzania wywiadu farmaceutycznego^[11],
• udzielania porady farmaceutycznej w celu zapewnienia prawidłowego stosowania produktu leczniczego, wyrobu medycznego lub środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego, w szczególności w zakresie wydania właściwego produktu leczniczego wydawanego bez przepisu lekarza, przekazania informacji dotyczących właściwego stosowania, w tym dawkowania i możliwych interakcji z innymi produktami leczniczymi lub pożywieniem, wydawanego produktu, wyrobu lub środka oraz prawidłowego używania wyrobów medycznych^[12],
• wykonywania pomiaru ciśnienia krwi^[13].

Cel zmiany

Celem zmiany, która weszła w życie, jest poprawa bezpieczeństwa osób wykonujących zawód farmaceuty. Potrzeba ta szczególnie uwidoczniła się w czasie pandemii COVID-19. Farmaceuci w związku z uprawnieniami związanymi z wykonywaniem szczepień, czy też pobieraniem wymazów (testy antygenowe w kierunku SARS-CoV-2) mierzyli się i wciąż mierzą z różnymi problemami ze strony osób korzystających z opieki farmaceutycznej.

W praktyce przedmiotowa ochrona prawna wyraża się w tym, że określone zachowanie sprawcy przestępstwa wobec funkcjonariusza publicznego jest ścigane z urzędu i zagrożone karą surowszą, niż analogiczne zachowanie sprawcy wobec innych podmiotów. Definicję pojęcia funkcjonariusza publicznego znajdziemy w art. 115 § 13 k.k. Określenia kręgu podmiotów, którym przysługuje status funkcjonariusza publicznego, w k.k. dokonano, stosując różne metody (niektórzy zostali wymienieni wprost z nazwy, inni przez wskazanie pełnionych przez nich funkcji czy też z uwagi na zajmowane stanowiska)^[14].

Osoba, która nie należy do żadnej z kategorii wskazanych w tym przepisie, nie jest funkcjonariuszem publicznym w rozumieniu przepisów Kodeksu – przepisy szczególne mogą gwarantować jej jednak taką ochronę prawną, jaką przewidziano dla funkcjonariuszy publicznych.

Podstawa prawna

W ramach obowiązujących przepisów taką ochronę w odniesieniu do zawodów medycznych przewidują ustawy: z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty^[15], z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej^[16], z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej^[17], z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym^[18]. Gwarantowana tam ochrona przysługuje w ściśle określonych okolicznościach; podczas lub w związku z wykonywaniem konkretnych czynności związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych^[19].

Tego typu ochrona prawna na mocy omawianej nowelizacji ustawy o zawodzie farmacji przysługuje również farmaceutom.

Ochrona prawna w praktyce

• Przyznanie farmaceutom ochrony prawnej należnej funkcjonariuszowi publicznemu oznacza , że znajdą do nich zastosowanie w szczególności art. 222 § 1, art. 223 § 1, art. 224 § 2 i art. 226 k.k. (naruszenie nietykalności cielesnej, czynna napaść, groźba bezprawna, znieważenie). Przykładowo znieważenie farmaceuty zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku, a naruszenie nietykalności cielesnej – karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
• Ponadto, jak zostało to wskazane na wstępie, ochrona przysługująca funkcjonariuszowi publicznemu, została również przydzielona technikom farmaceutycznym. Zgodnie z art. 91a ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne[20] (dodanym w wyniku nowelizacji) technik farmaceutyczny podczas i w związku z wykonywaniem w aptece ogólnodostępnej lub punkcie aptecznym czynności, o których mowa w art. 91 tej ustawy − (np. sporządzanie, wytwarzanie, wydawanie produktów leczniczych), lub innych czynności związanych z produktami leczniczymi lub wyrobami medycznymi, wymagających bezpośredniego kontaktu z pacjentem, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego na zasadach określonych w k.k.
• Reasumując, wprowadzona nowelizacja, zaostrzając sankcje na osoby, które dopuszczają się przestępstw wobec farmaceutów, powinna odnosić skutki prewencyjne.