Dieta dla wzroku

AMD jest przewlekłą chorobą prowadzącą do degeneracji siatkówki w obrębie plamki żółtej, co upośledza widzenie centralne, a nawet może prowadzić do ślepoty. Choroba rozwija się często obuocznie, niesymetrycznie. Utrzymanie prawidłowej funkcji narządu wzroku ma ścisły związek ze zrównoważoną dietą bogatą w antyoksydanty (witaminy A, C i E, karotenoidy, selen, cynk, glutation) i kwasy omega-3. Antyoksydanty zapobiegają/opóźniają wystąpienie AMD, przez wydłużenie czasu przeżycia fotoreceptorów i komórek siatkówki oraz zmniejszenie ilości wolnych rodników. W antyoksydanty bogate są czarne jagody, warzywa liściaste, cytrusy, karczochy i oleje roślinne. Działanie przeciwutleniające ma również występujący w skórce ciemnych winogron resweratrol.

Źródła luteiny i zeaksantyny

Luteina i zeaksantyna są jedynymi karotenoidami, których obecność stwierdza się w soczewce i siatkówce oka – w plamce żółtej. Barwniki te pełnią rolę filtru światła UV, przez co zapobiegają inicjowanemu przez światło słoneczne oksydacyjnemu uszkodzeniu struktur siatkówki [1, 3]. Po 40. r.ż. zmniejsza się ich poziom w plamce, która staje się bardziej wrażliwa na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych. Ze spadkiem luteiny i zeaksantyny w siatkówce rośnie ryzyko rozwoju AMD. Przyjmowanie suplementacji wzmacnia system ochronny plamki i pomaga zachować prawidłowe widzenie. Na ilość spożywania luteiny i zeaksantyny bardzo duży wpływ mają zwyczaje żywieniowe [2]. Głównym źródłem luteiny i zeaksantyny w diecie są sałata, szpinak, brokuły, zielony groszek, fasolka szparagowa, brukselka, winogrona, kiwi, cukinia, mandarynki, brzoskwinie i pomarańcze. Warzywem, które zawiera większe ilości zeaksantyny, jest kukurydza. Spożywanie warzyw i owoców bogatych w antyoksydanty i luteinę zmniejsza ryzyko wystąpienia gorzej rokującej – wysiękowej postaci AMD, przebiegającej z neowaskularyzacją podsiatkówkową. Wysokie dawki antyoksydantów i cynku mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania na zaawansowaną postać AMD o 25 proc. Kolejnym składnikiem diety odgrywającym istotną rolę w zapobieganiu rozwojowi AMD są wielonienasycone kwasy tłuszczowe [1]. Kwasy omega-3 są efektywne w protekcji chorób siatkówki; zapobiegają i spowalniają rozwój ślepoty. Zapobiegają także rozrostowi nieprawidłowych naczyń. Głównym źródłem kwasów omega-3 są ryby (łosoś, sardynki, makrela, anchovies, karp, halibut, pstrąg, śledź), tofu, soja oraz orzechy.

Prawidłowa dieta i suplementacja

Istnieje możliwość podawania wybranych witamin i składników mineralnych, jednak należy zadbać przede wszystkim o prawidłowe dostarczanie w/w składników w diecie. Niemniej osobom w podeszłym wieku niejednokrotnie trudno jest zadbać o ich prawidłową podaż w codziennej diecie, a proces przenikania substancji odżywczych bywa poważnie zakłócany przez współistniejącą niewydolność krążenia czy schorzenia przewodu pokarmowego. Obróbka termiczna także różnie działa na poszczególne witaminy obecne w warzywach i owocach. Niezwykle trudno jest zatem dostarczyć organizmowi wystarczającą ilość substancji odżywczych, stosując jedynie odpowiednią dietę, np. w 100 g szpinaku, najbogatszym źródle luteiny, jest jej ok. 9,5 mg. W normalnej diecie dostarczamy niecałe 2 mgluteiny, a zapotrzebowanie jest 3 razy wyższe. Dobra profilaktyka to przyjmowanie co najmniej 6 mg krystalicznej luteiny dziennie. Aby zapewnić człowiekowi 6 mg luteiny, trzeba podać 12 mg estru luteiny. Dlatego też należy pamiętać o suplementacji. Podawanie preparatów farmakologicznych pozwala na zwiększenie stężenia luteiny w surowicy i na wzrost gęstości barwnika plamki. Suplementacja powinna być zalecana w przypadku: niezrównoważonej diety, małej aktywności fizycznej, nadużywania alkoholu, palenia papierosów, stresu i zmęczenia. Edukacja pacjenta, określenie czynników ryzyka i możliwości profilaktyki ma kluczowe znaczenie w przypadku AMD. Regularne kontrole okulistyczne, wyeliminowanie czynników ryzyka – rzucenie palenia, prawidłowa dieta i suplementacja, noszenie okularów z filtrem UV wpływa korzystnie na prawidłowe funkcjonowanie oka. AMD rozwija się przez całe życie, człowiek od wczesnej młodości – przez wadliwe żywienie i styl życia – pracuje na jego rozwój. Pogorszenia widzenia nie da się cofnąć, a zmiany zwyrodnieniowe mają charakter nieodwracalny. Nie istnieje również przyczynowe leczenie AMD. Progresję zmian można jedynie opóźnić. Jedynym sposobem na ochronę przed utratą wzroku jest wczesna prewencja oraz wczesna i prawidłowa diagnostyka. Ogromną rolę we wczesnej diagnostyce odgrywa świadomość schorzenia oraz czynników ryzyka u samych pacjentów.

Znaczenie witamin

Oprócz siatkówki, dieta bogata w luteinę ma korzystny wpływ na metabolizm soczewki. Udowodniono hamujący wpływ antyoksydantów na powstawanie zaćmy [4]. Korzystny wpływ na funkcjonowanie narządu wzroku ma również, oprócz działania antyoksydacyjnego, witamina A. Zamieniana jest ona w siatkówce oka w światłoczułą rodopsynę, niezbędną do widzenia zmierzchowego oraz przy słabym oświetleniu. Ślepota zmierzchowa jest często najwcześniejszym objawem hipowitaminozy A i przewlekłych zespołów złego wchłaniania. Witamina A utrzymuje również prawidłową funkcję komórek nabłonkowych rogówki i spojówki, które chroni przed wysychaniem i procesami zapalnymi. Nadmierne rogowacenie może prowadzić do całkowitej ślepoty w następstwie owrzodzenia i bliznowacenia rogówki, a niekiedy również do jej martwicy. Najbardziej zagrożone rogowaceniem rogówki są niedożywione niemowlęta i dzieci urodzone przez matki z niedoborem witaminy A [5]. U pacjentów z przewlekłym alkoholizmem mogą występować utrzymujące się ubytki nabłonka i owrzodzenia nie poddające się leczeniu przeciwbakteryjnemu. Witamina A znajduje się w olejach rybnych, tranie, jajach, mleku, serach, a jej prowitaminy – w warzywach. Witaminy C i E chronią oczy przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym. Niedobór witaminy C – kwasu askorbinowego powoduje szkorbut, w przebiegu którego mogą wystąpić krwotoki podspojówkowe, krwotoki do oczodołu, nadmierne rogowacenie i upośledzone gojenie uszkodzeń rogówki. Witamina C znajduje się w owocach cytrusowych, owocach głogu i surowych warzywach. Witamina E zawarta jest głównie w olejach jadalnych i w sałacie.

Piśmiennictwo:

1. Włodarek D.: Rola żywienia w profilaktyce i terapii AMD. OkulistykA2007; 3:87-89.
2. Bone R.A. et al.: Lutein and zeaxanthin In the eyes, serum and diet of human subjects. Exp Eye Res 2000; 71: 239-245.
3. Polaczek-Krupa B., Czechowicz-Janicka K.: Objawy, diagnostyka i leczenie zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem. Przewodnik lekarza 2005; 8: 45-53.
4. Jacques P.F. et al.: Long-term nutrient intake and 5-year change in nuclear lens opacities. Arch Ophthalmol 2005; 123: 517-527.
5. Harris E.W., Loevenstein J.I., Azar D.: Vitamin A deficiency and its effects on the eye. Int. Ophthalmol. Clin. 1998; 38: 155-162.