Dieta w zespole PCOS

Różnorodność zaburzeń w zespole policystycznych jajników (PCOS) powoduje, że terapia przebiega bardzo indywidualnie, a dietoterapia ma często charakter terapeutyczny, nie zaś profilaktyczny. Niemniej rola żywienia w PCOS jest podkreślana, a wytyczne i kanony dyskutowane i ulepszane ze względu na pojawiające się w piśmiennictwie coraz to nowsze doniesienia na temat zaburzeń metabolicznych.

Zespól policystycznych jajników (PCOS) to zespół zaburzeń endokrynologicznych, którym towarzyszy szereg dolegliwości metabolicznych, tj. problemy z miesiączkowaniem, hirsutyzm, maskulinizacja, hiperandrogenizm, trądzik czy zespół metaboliczny. Choroba dotyczy ok. 15-20% kobiet w wieku rozrodczym, z czego – jak wskazują dane – blisko 50% cierpi na nadwagę i otyłość.

Celem modyfikacji sposobu żywienia w zespole PCOS jest korygowanie szeregu zaburzeń metabolicznych: gospodarki węglowodanowej (insulinooporności), lipidowej (dyslipidemii), ponadto wspomaganie utrzymania właściwej masy i składu ciała.

Najczęstsze i jednocześnie najbardziej popularne wśród pacjentek zalecenia dietetyczne, idą w ślad za dolegliwościami, jakie spotykają młode kobiety. Dotyczą zatem wdrożenia niskiego indeksu glikemicznego (IG) w diecie, a w przypadku bardziej zaawansowanych zaburzeń w gospodarce węglowodanami – ścisłych zaleceń dietoterapii w cukrzycy.

Podaż węglowodanów w diecie jest przede wszystkim związana ze zmianą ich jakości oraz ograniczeniem cukrów prostych (słodycze, pieczywo cukiernicze) pod każda postacią. Istotne znaczenie ma niski IG, a pomocne podczas planowania diety mogą być np. wymienniki węglowodanowe lub ładunek glikemiczny. Ich wykorzystanie daje możliwość racjonalnego zaplanowania ilości i jakości węglowodanów. Pacjentka poinformowana o zasadach kształtowania ładunku glikemicznego ma możliwość samodzielnych modyfikacji swojej diety. Jako źródła węglowodanów zalecane są pieczywo razowe, grube kasze, makarony z mąki razowej.

Pojawiające się nadciśnienie, jako jedna z możliwych składowych zespołu metabolicznego u kobiet z PCOS, implikuje kolejne modyfikacje żywieniowe związane z dietą niskosodową, a więc graniczenie podaży sodu do 5 g soli dziennie i zwiększenie podaży potasu.

Z diety powinna być zatem eliminowana sól w postaci dodanej, jak i ukrytej w potrawach (płatki kukurydziane, wędliny, konserwy mięsne, sery żółte, topione, pleśniowe, warzywa konserwowe, słone przekąski tj. chipsy, solone orzeszki, dania gotowe typu fast food, sosy tj. keczup). Jednocześnie warto uwzględnić dobre i bogate źródła potasu (pomidory, sok pomidorowy, awokado, kiwi, pieczarki, szpinak i biała fasola).

Zaleceniami, które winny być stosowane równocześnie z niskim IG, są obniżenie podaży tłuszczów ogółem oraz ograniczenie tłuszczów zwierzęcych na korzyść tłuszczów roślinnych. Zagrożenie sercowo-naczyniowe towarzyszące PCOS jednoznacznie przesądzają o konieczności trzymania pod kontrolą gospodarki lipidowej i szczególnej dbałości o jakość spożywanych tłuszczów. Konieczne jest ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszczów zwierzęcych) i wyeliminowanie z diety – ze względu na ich miażdzycogenne działanie – oleju palmowego i kokosowego. W zamian zaleca się wprowadzenie do diety źródeł bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe (oleje za wyjątkiem wcześniej wspomnianych i miękkich margaryn). Poleca się stosowanie oleju rzepakowego czy np. oliwy z oliwek

W celu uniknięcia nadmiernej ilości wolnych rodników i reakcji polimeryzacji związanych z tworzeniem nadtlenków, smażenie nie jest techniką zalecaną na diecie w PCOS. Proponuje się ewentualnie podsmażanie (krótkie) i jednorazowe używanie olejów.

Konieczną modyfikacją diety jest ograniczenie podaży tłuszczów trans pogarszających gospodarkę lipidową i zwiększających stężenie LDL (ich źródła to uwodornione tłuszcze nienasycone – oleje roślinne znajdujące się najczęściej w tłuszczu cukierniczym, w gotowych wyrobach cukierniczych i piekarniczych).

Ze względu na prozapalne działanie nadmiernej ilości kwasów n-6 oraz korzystny wpływ kwasów EPA i DHA (eikozapentanowego i dokozaheksaenowego) celowe jest zwiększenie podaży ryb, szczególnie morskich, a także innych źródeł kwasów omega 3 (np. jogurty wzbogacane o omega-3). W profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych i zaburzenia gospodarki lipidowej wpisuje się spożycie żywności bogatej w błonnik rozpuszczalny (płatki owsiane i otręby owsiane, a także płatki jęczmienne i kasza jęczmienna, jabłka, pomarańcze, mandarynki, grejpfruty, porzeczki, agrest, truskawki, jagody, gruszki, śliwki, morele, brzoskwinie, pietruszka, marchew, bakłażan, brokuły, brukselka, karczochy, kalarepka, cebula, fasola, groch, soja, soczewica, bób, siemię lniane, a także orzechy). Działanie błonnika w przewodzie pokarmowym jest wielopłaszczyznowe, obok obniżania wartości indeksu glikemicznego potrawy, której jest składnikiem, poprawia perystaltykę jelit i zwiększa objętość masy kałowej oraz wpływa na obniżenie frakcji LDL cholesterolu. Błonnik rozpuszczalny podlega fermentacji w jelicie grubym, w następstwie której powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (octowy, propionowy, masłowy). Wspomniane kwasy obniżają pH w jelicie grubym, dzięki czemu namnażaniu ulegają pałeczki kwasu mlekowego i proporcja między korzystnymi bakteriami probiotycznymi i gnilnymi zostaje zachowana.

Ryzyko zmian masy ciała, częsta nadwaga lub otyłość u niemal co drugiej kobiety z PCOS, często wskazują także na konieczność planowania ujemnego bilansu energetycznego diety w celu obniżenia masy ciała, a więc stosowania diety redukcyjnej.

Podsumowując zalecenia żywieniowe dla kobiet w zespole PCOS, należy wspomnieć, że efektywność dietoterapii, pojmowanej jako stała zmiana trybu życia w zaburzeniach metabolicznych, podnosi jednocześnie wzmożona aktywność fizyczna dostosowana do możliwości i stanu zdrowia pacjentki.

***

TUTAJ znajdą Państwo przepisy na posiłki dla pacjentek z PCOS.