Dieta cholesterolowa

Poza pełnieniem istotnej funkcji fizjologicznej cholesterol może przyczyniać się do rozwoju wielu stanów patologicznych. Jest jednym z głównych czynników powstawania miażdżycy, a wraz ze wzrostem jego stężenia we krwi zwiększa się ryzyko choroby niedokrwiennej serca (ChNS).

Źródła cholesterolu w diecie

Cholesterol jest sterolem występującym we wszystkich tkankach zwierzęcych. Od 60% do 80% cholesterolu w organizmie pochodzi z syntezy endogennej zachodzącej przede wszystkim w wątrobie i w dystalnej części jelita cienkiego[1]. 20%-40% cholesterolu dostarcza spożywany przez nas pokarm. I tak źródłem cholesterolu w diecie są żółtka jaj, podroby i wędliny podrobowe (np. pasztetowa i salceson)[1].

Synteza cholesterolu

Synteza cholesterolu w wątrobie regulowana jest przez zmiany w ilości i aktywności reduktazy 3 hydroksy-3-metyloglutarylo-CoA. Pod ścisłą kontrolą znajduje się transkrypcja genu kodującego ten enzym, translacja mRNA i rozpad białka[2]. Cząsteczka cholesterolu jest hydrofobowa, zatem jej transport we krwi możliwy jest tylko w kompleksach z białkami – lipoproteinami, które pełnią funkcję strukturalną oraz regulującą metabolizm lipidów[3]. Ze względu na zróżnicowaną gęstość, lipoproteiny dzielimy na chylomikrony, lipoproteiny o bardzo małej gęstości (ang. very low-density lipoproteins, VLDL), lipoproteiny o pośredniej gęstości (ang. intermediate-density lipoproteins, IDL), lipoproteiny o małej gęstości (ang. low-density lipoproteins, LDL) i lipoproteiny o dużej gęstości (ang. high-density lipoproteins, HDL)[4].

Funkcje w organizmie i związek z miażdżycą

Cholesterol pełni szereg ważnych funkcji w organizmie – wchodzi w skład błon komórkowych i wewnątrzkomórkowych, w znacznych ilościach występuje w mózgu i tkance nerwowej. Stanowi substrat do syntezy hormonów płciowych, kwasów żółciowych i witaminy D[4]. Jednak poza pełnieniem istotnej funkcji fizjologicznej cholesterol może przyczyniać się do rozwoju wielu stanów patologicznych[5].

Cholesterol jest jednym z głównych czynników powstawania miażdżycy, a wraz ze wzrostem jego stężenia we krwi zwiększa się ryzyko choroby niedokrwiennej serca (ChNS)[6]. Związek pomiędzy podwyższonym poziomem cholesterolu a ryzykiem wystąpienia ChNS wykazano już w latach 50. ubiegłego wieku w prospektywnym badaniu Framingham Heart Study[7] oraz w badaniu Siedmiu Krajów (ang. Seven Countries Study).

W pierwszym z nich zależność ryzyka ChNS od stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL wykazano wśród dorosłych mieszkańców miasteczka Framingham[8]. W badaniu Seven Countries Study przeprowadzonych w Finlandii, Stanach Zjednoczonych, Włoszech, dawnej Jugosławii, Holandii, Grecji oraz Japonii wykazano, że występowanie choroby niedokrwiennej serca i umieralność z nią związana dodatnio korelowało ze stężeniem cholesterolu w surowicy i spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych, ujemnie natomiast ze spożyciem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych[9].

Lipoproteiny o małej gęstości (LDL) stanowią główną formę, w jakiej cholesterol transportowany jest do tkanek[10]. W prawidłowych warunkach cząsteczki cholesterolu LDL przenikają w obie strony pomiędzy komórkami śródbłonka. Jednak czynniki uszkadzające śródbłonek, a wśród nich nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu oraz sam fakt starzenia się ustroju powodują, że w błonie wewnętrznej tętnic dochodzi do nadmiernego gromadzenia się cząsteczek cholesterolu LDL. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa wiązanie się białkowego składnika LDL – apolipoproteiny B z usiarczonymi proteoglikanami błony wewnętrznej. Uwięzione LDL ulegają utlenianiu pod wpływem działania wolnych rodników tlenowych i stają się aterogenne[5]. Niewielkie zmiany miażdżycowe raczej nie powodują objawów klinicznych, dopiero duże blaszki (zajmujące 70-80% światła tętnicy), bogate w lipidy, ulegające martwicy i zwapnieniu zmniejszają dopływ krwi do serca, wywołując groźne powikłania zdrowotne[4].

Pokarmy sprzyjające wzrostowi cholesterolu

Zależność poziomu cholesterolu całkowitego i cholesterolu frakcji LDL od spożycia cholesterolu od dziesięcioleci jest przedmiotem badań[1, 10]. Wśród składników pokarmowych wzrostowi poziomu cholesterolu frakcji LDL we krwi sprzyjają nasycone kwasy tłuszczowe oraz izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych[11].

W opublikowanych niedawno badaniach prospektywnych dowiedziono, że dodatkowe spożycie 300 mg cholesterolu dziennie (taka ilość cholesterolu znajduje się w dwóch jajkach) wiąże się ze wzrostem ryzyka pojawienia się incydentów sercowo-naczyniowych o 17% i zgonów z innych przyczyn o 18%[12].

W tym miejscu warto wspomnieć, że nie wszyscy jednakowo reagują wzrostem stężenia cholesterolu we krwi w odpowiedzi na cholesterol zawarty w żywności. Istnieją międzyosobnicze różnice, co u ludzi wrażliwych prowadzi do znacznego wzrostu stężenia cholesterolu we krwi, z kolei u osób mniej wrażliwych wzrost cholesterolu nie jest znaczny. Zależy to od czynnika genetycznego, czyli obecności bądź braku pewnej podjednostki białka zwanego apolipoproteiną E[1].

Z uwagi na fakt, że badania genetyczne nie są prowadzone rutynowo, istotne jest ograniczenie spożycia produktów zawierających cholesterol pokarmowy, zwłaszcza przez osoby obciążone chorobami układu krążenia, cukrzycą, bądź otyłością, a także osoby z hipercholesterolemią. W praktyce laboratoryjnej najczęściej ocenianymi parametrami profilu lipidowego są cholesterol całkowity, cholesterol frakcji LDL i HDL oraz trójglicerydy. W ostatnich latach podkreśla się rolę oceny cholesterolu nie-HDL (stężenie cholesterolu całkowitego minus stężenie cholesterolu frakcji HDL), który stanowi zintegrowany pomiar stężeń wszystkich lipoprotein, które są związane z inicjacją i progresją miażdżycy[13].

Znaczenie wysiłku fizycznego

Lipoproteiny o dużej gęstości HDL (w odróżnieniu od LDL) wykazują właściwości antyaterogenne, a poziom cholesterolu HDL jest odwrotnie proporcjonalny do częstości występowania chorób sercowo-naczyniowych[10]. Zauważono, że obniżenie masy ciała o jeden kilogram sprzyja wzrostowi stężenia cholesterolu HDL o 0,4 mg/dl. Również wysiłek o charakterze tlenowym, np. spacer, jazda rowerem prowadzi do zwiększenia stężenia tego cholesterolu o 3,1-6.0 mg/dl. W innych badaniach oceniono, że każde wydatkowane 1000 kcal przekłada się na wzrost stężenia cholesterolu HDL o ok. 3 mg/dl. Do zwiększenia stężenia HDL przyczynia się również zaprzestanie palenia tytoniu i spożywania nadmiernych ilości alkoholu[12].

Żywność sprzyjająca redukcji cholesterolu

Meta-analiza z 2021 r., w której uwzględniono łącznie 37 wytycznych, 108 przeglądów systematycznych i 20 kontrolowanych badań klinicznych, dowodzi, że oleje roślinne z odpowiednim składem kwasów tłuszczowych (np. olej rzepakowy, lniany) oraz produkty bogate w błonnik rozpuszczalny (np. owies i jęczmień) sprzyjają umiarkowanemu zmniejszeniu stężenia cholesterolu LDL we krwi. Również awokado i kurkuma sprzyjają redukcji cholesterolu LDL, jednak siła dowodów naukowych w tym zakresie jest mniejsza[14]. Badania z ostatnich lat wskazują również, że istnieje współzależność między metabolizmem cholesterolu w tkance nerwowej a procesami neurodegeneracyjnymi zachodzącymi w ustroju[4].

***

TUTAJ znajdą Państwo przepisy na posiłki uwzględniające produkty sprzyjające redukcji poziomu cholesterolu we krwi.