RAPORT: Cukrzyca – skala problemu, leczenie, profilaktyka

Cukrzyca nazywana jest złożoną chorobą metaboliczną charakteryzującą się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny^[1], nazywana jest pierwszą niezakaźną epidemią na świecie^[2]. Obecnie szacuje się, że na świecie mamy ok. 537 milionów chorych na cukrzycę, przy czym aż 240 milionów z nich nie została zdiagnozowana^[3]. Liczba pacjentów cierpiących na cukrzycę zwiększyła się ponad 3,5-krotnie na przestrzeni ostatnich 35 lat. Niestety, pomimo wdrożenia licznych działań profilaktycznych ilość zachorowań stale rośnie i dlatego cukrzyca nazywana jest chorobą cywilizacyjną, która w dużej mierze jest efektem rozwoju społeczno-gospodarczego.

Cukrzyca – skala problemu

W 1980 r. odnotowano 108 milionów pacjentów zmagających się z cukrzycą, w 2014 r. liczba ta zwiększyła się do 422 milionów. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do 2030 r. cukrzyca będzie siódmą z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. Na podstawie przeprowadzonych badań wiadomo, że co 11 dorosła osoba na świecie ma zdiagnozowaną cukrzycę, a w Polsce 1 na 4 osoby powyżej 60. roku życia ma potwierdzone to schorzenie. Na świecie co 6 sekund odnotowuje się zgon z powodu cukrzycy oraz jej konsekwencji. W 2035 r. prognozuje się jeszcze większy wzrost zachorowań, będzie to ponad 600 mln osób^[4], a 10 lat później – w 2045 r. na cukrzycę będzie chorować ponad 780 mln ludzi na świecie^[3], z czego 90% będzie cierpieć na cukrzycę typu 2. Oszacowano, że długość życia chorego po 60. Roku życia obciążonego chorobą sercowo-naczyniową będzie o 12 lat krótsza niż osoby z populacji ogólnej^[5].

W tabelach 1 i 2 przedstawiono, jak na przestrzeni czasu zmieniała się zachorowalność na cukrzycę w krajach o największym stopniu zapadalności na to schorzenie.

W 2002 r. przeprowadzono badania NATPOL, które wykazały, że 5,6% społeczeństwa w wieku 18 do 94 lat zmagało się z cukrzycą[6]. Wyniki zostały potwierdzone w badaniu WOBASZ, które miały miejsce w latach 2002-2005, cukrzycę typu 2 w Polsce odnotowano u 7% mężczyzn i 6% kobiet^[7].

Kolejne badanie pod kierownictwem prof. Tomasza Zdrojewskiego z 2013 r. potwierdziło 2,17 mln osób cierpiących na cukrzycę, w tym 1,22 mln kobiet oraz 0,96 mln mężczyzn, co daje 5,6% łącznej liczby mieszkańców Polski. Współczynnik chorobowości wskazał 4466 na 100 tys. mieszkańców. Na terytorium Polski najczęściej tę złożoną chorobę cywilizacyjną wykazywano w województwie śląskim (6,5%), łódzkim (6,4%), opolskim (6,2%) i dolnośląskim (6,0%). Najrzadziej chorowano na cukrzycę na terenie województw podkarpackiego (4,6%) oraz podlaskiego (4,8%)^[8].

Wyróżnia się cukrzycę typu 1, 2, cukrzycę ciążową oraz inne specyficzne typy cukrzycy. W przypadku przewlekłej hiperglikemii dochodzi do pojawienia się powikłań, zaburzeń funkcjonowania oraz niewydolności wielu narządów tj. oczy, serce, nerki, zaburzeń układu nerwowego oraz naczyń krwionośnych. Cukrzycę stwierdza się na podstawie wyników pomiaru glikemii z krwi żylnej^[9].

Stan przedcukrzycowy

Na cukrzycę w Polsce choruje ok. 3 milionów ludzi, a 5 milionów ma stan przedcukrzycowy^[10], co czwarty pacjent cukrzycowy ma skończone 60 lat. Dane te pokazują kluczowy problemem, jakim jest zbyt późne rozpoznanie choroby. Cukrzyca jest podstępną jednostką chorobową, która na wczesnym etapie nie powoduje istotnych objawów klinicznych^[11]. Stanem przedcukrzycowym określa się nieprawidłową glikemię na czczo oraz nieprawidłową tolerancję glukozy. Szacuje się, że roczne prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy u osoby z nieprawidłową glikemią na czczo jest 5-krotnie większe niż w przypadku pacjentów z prawidłową tolerancją glukozy.

Stan przedcukrzycowy najczęściej nie daje żadnych objawów^[12]. U osób, u których stwierdza się nieprawidłową glikemię na czczo (IFG), konieczne jest wdrożenie niefarmakologicznych metod terapii skupiających się na zmianie dotychczasowego stylu życia, wdrożeniu codziennej aktywności fizycznej oraz diety. Poważnym elementem ryzyka rozwoju stanu przedcukrzycowego jest otyłość. Warto zapoznać się z talerzem zdrowego żywienia, który w 50% zawiera warzywa i owoce, z zaznaczeniem, że na talerzu powinno znaleźć się więcej warzyw niż owoców. Wskazane jest, by codziennie jeść różnorodne produkty, w miarę możliwości zamieniać czerwone mięso na ryby, drób, jaja, nasiona strączkowe. Unikać słodkich napojów, przetworzonych produktów zbożowych, pełnotłustych produktów mlecznych. Smażenie oraz grillowanie warto zamieniać na posiłki gotowane na parze, duszone czy pieczone. Należy jeść więcej produktów zbożowych z pełnego ziarna (płatki owsiane, pieczywo razowe, makaron razowy, kasze). Dobrze jest urozmaicać posiłki nasionami roślin strączkowych (fasola, groch, ciecierzyca, soczewica, bób), rybami (tłuste morskie ryby), produktami mlecznymi o niskiej zawartości tłuszczu, orzechami włoskimi, pestkami dyni i słonecznika. Ważne, aby ograniczyć sól, cukier oraz słodziki, fast foody, słone i słodkie przekąski. Profilaktyka cukrzycy to również odpowiednie nawadnianie organizmu, wskazane jest, aby pić ok. 2 litrów płynów – najlepiej, aby była to woda niegazowana^[13].

Nieleczony stan przedcukrzycowy związany jest ze zwiększonym ryzykiem rozwinięcia się cukrzycy typu 2. U osób z rozpoznanym stanem przedcukrzycowym istnieje prawdopodobieństwo sięgające rzędu 5-10%, że w ciągu roku stwierdzona zostanie cukrzyca.

Wśród pacjentów ze stwierdzonym stanem przedcukrzycowym częściej odnotowuje się przewlekłą chorobę nerek, polineuropatię, ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Dodatkowo stan przedcukrzycowy przyczynić się może do wystąpienia choroby Alzheimera oraz nowotworów (wątroby, endometrium, żołądka, jelita grubego)^[14].

Profilaktyka cukrzycy

Cukrzyca zajmuje istotne miejsce wśród chorób cywilizacyjnych, często rozwija się, nie dając wyraźnych objawów, dlatego Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, aby osoby po 45. roku życia co 3 lata były poddawane badaniom przesiewowym w kierunku cukrzycy. Należy je przeprowadzać oznaczeniem poziomu glukozy na czczo testem tolerancji glukozy albo pomiarem hemoglobiny glikowanej. Osoby z grupy podwyższonego ryzyka powinny mieć wykonywane badania przesiewowe częściej, raz na dwanaście miesięcy. Program Profilaktyki Cukrzycy ma na celu pogłębienie wiedzy, świadomości na temat choroby, edukacji dotyczącej profilaktyki cukrzycy, zdrowego stylu życia oraz wprowadzenie działań prozdrowotnych. Istotnym czynnikiem profilaktyki cukrzycy jest dieta oraz zmiany nawyków żywieniowych, o których wspomniałam wcześniej, charakteryzując stan przedcukrzycowy. Codzienna aktywność fizyczna jest kluczowa, ponieważ regularny ruch obniża poziom glukozy we krwi. Wskazane jest, aby jeśli to możliwe wybierać chodzenie po schodach zamiast jeżdżenia windą, wprowadzić do rutyny dnia codziennego spacery oraz poranne ćwiczenia^[15].

Wnioski            

Przyglądając się i porównując statystyki na przestrzeni lat, można w zdecydowany sposób stwierdzić, że mierzymy się z ogromnym problemem cukrzycy na świecie, a rozwój społeczno gospodarczy nasilił ten problem. Stan przedcukrzycowy w Polsce przewyższa 2-, a nawet 3 krotnie liczbę chorych na cukrzycę. Zastosowanie u chorych ze stanem przedcukrzycowym skutecznych metod zapobiegania cukrzycy typu 2 (niefarmakologicznych oraz farmakologicznych) jest jedną ze skutecznych metod walki z epidemią cukrzycy na świecie.

Wdrożenie zdrowego stylu życia w połączeniu z zastosowaniem metforminy (u pacjentów, gdzie jest to wskazane) może przywrócić prawidłową tolerancję glukozy u chorych i zmniejszyć ilość zachorowań na cukrzycę^[17].