Acyklowir w leczeniu i zapobieganiu nawrotom opryszczki

Pierwsze preparaty wykazujące aktywność wobec wirusa opryszczki pospolitej zostały zsyntetyzowane w II połowie XX w. i miały pierwotnie aktywność przeciwnowotworową. Cechowała je znaczna toksyczność, co ograniczało możliwości ich zastosowania. Parę lat później opracowano acyklowir, który do dziś jest lekiem z wyboru w leczeniu zakażeń wywołanych przez te wirusy, a jego podstawową zaletę stanowi niewielka toksyczność oraz dobra tolerancja przez chorych.

Czym jest acyklowir?

Acyklowir to organiczny związek chemiczny należący do grupy analogów nukleozydowych, który za pomocą białka transportującego wprowadzany jest do komórek, gdzie ulega przekształceniu do biologicznie aktywnej pochodnej fosforanowej.

Lek ulega aktywacji głównie w komórkach zakażonych wirusem opryszczki, co sprawia że jego poziom jest tutaj 40-100 razy wyższy w porównaniu do stężenia w komórkach niezakażonych. Jego aktywna forma zostaje wbudowana do cząsteczki DNA wirusa, co przyczynia się bezpośrednio do zakończenia namnażania wirusa.

Acyklowir może być stosowany doustnie, miejscowo – jako krem lub w postaci wstrzyknięć. Lek stosowany jest przede wszystkim w leczeniu zakażeń wirusem opryszczki pospolitej, wirusem ospy wietrznej i półpaśca, ale także w leczeniu zakażeń wirusem cytomegalii czy też zakażenia wirusem Epsteina-Barr. W praktyce acyklowir najczęściej stosowany jest w przypadku zakażeń wirusem opryszczki pospolitej. Schorzenie to cechuje się dużą nawrotowością, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym oraz w przypadku obniżenia odporności (choroby, stres).

Acyklowir jest lekiem najczęściej stosowanym w leczeniu opryszczki. Jest skuteczny zwłaszcza w hamowaniu replikacji HSV-1. Lek łagodzi ból i przyspiesza gojenie się zmian chorobowych, zwłaszcza podany w pierwszej dobie wystąpienia choroby lub w okresie prodromalnym. Skuteczność acyklowiru w leczeniu jest bardzo wysoka; oporność na ten lek wykazuje < 1% populacji z prawidłową funkcją układu immunologicznego. Oporność może być wyższa, do 10% u osób z obniżoną odpornością lub leczonych immunosupresyjnie. Acyklowir jest dość dobrze tolerowany przez pacjentów, a wśród objawów ubocznych wymieniane są najczęściej bóle głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe i nefrotoksyczność. Acyklowir w postaci miejscowej, czyli w formie kremu, łagodzi objawy chorobowe, w przypadku wystąpienia opryszczki warg / twarzy.

Leczenie opryszczki wargowej

W leczeniu opryszczki wargowej lekarz musi podjąć decyzję, jaki schemat dawkowania acyklowiru wybierze w konkretnym przypadku. Czy u pacjenta zastosować leczenie objawowe, tzw. epizodyczne tylko w momencie występowania czynnej choroby, czy zastosować leczenie przewlekłe, tzw. supresyjne? Leczenie objawowe doustnym lekiem przeciwwirusowym zawsze powinno być uzupełnione o leczenie miejscowe, a leczenie supresyjne z reguły polega na przewlekłym stosowaniu leków doustnych (4-6 miesięcy). Preparaty miejscowe powinno dołączać się w okresie ponownego pojawienia się zmian skórnych.

Leczenie objawowe zaleca się w przypadku:

• rzadkich nawrotów,
• łagodnego lub umiarkowanego przebiegu choroby,
• braku objawów rumienia wielopostaciowego,
• dobrze zdefiniowanych objawów prodromalnych,
• gdy leczenie supresyjne nie zmniejszyło liczby nawrotów.

Leczenie supresyjne natomiast w przypadku:

• częstych nawrotów,
• ciężkiego przebiegu choroby,
• występowania objawów rumienia wielopostaciowego,
• braku objawów prodromalnych,
• gdy leczenie supresyjne zmniejszyło liczbę nawrotów.

Ponadto acyklowir można stosować w tzw. zapobieganiu doraźnym. Dotyczy to pacjentów, u których przy danym czynniku dochodzi do nawrotów, np. w okresie miesiączki lub przed wyjazdem – wówczas lek można włączyć tydzień przed danym wydarzeniem.

U pacjentów z częstymi nawrotami można zlecić terapię ciągłą – 6-miesięczną. W literaturze istnieją opisy przypadków reaktywacji infekcji po zabiegu powiększenia ust, a także opis ciężkich przebiegów zakażenia, np. o typie reakcji na ciało obce lub obrzęku naczyniowo-ruchowego. Dlatego też, u pacjentek z dodatnim wywiadem w kierunku HSV, poddających się zabiegom z zakresu medycyny estetycznej (powiększanie ust, laser frakcyjny CO2, mezoterapia igłowa, osocze bogatopłytkowe), powinno się profilaktycznie podawać lek.

W leczeniu opryszczki acyklowir stosowany jest doustnie na ogół w dawce 200 mg 5 razy dziennie lub 400 mg 3 razy dziennie przez 5-10 dni.

Stosowanie acyklowiru

W nawrocie choroby acyklowir podawany jest w dawce 400 mg p.o. 3 razy dziennie lub 200 mg p.o. 5 razy dziennie lub 800 mg 2 razy dziennie przez 5 dni. W leczeniu supresyjnym nawrotów acyklowir należy stosować w dawce 400 mg p.o. 2 razy dziennie przez 4-6 miesięcy. Przed zabiegami medycyny estetycznej u osób z grupy ryzyka zaleca się acyklowir w dawce 2 razy 400 mg przez 5 dni. Przeprowadzona w 2008 r. analiza według dostępnego piśmiennictwa wykazała, że stosowanie acyklowiru w dawce 400 mg 5 razy dziennie skraca czas trwania infekcji o 1 dzień i zmniejsza czas trwania dolegliwości bólowych o 1-3 dni. Natomiast stosowanie doustne acyklowiru w dawce 400 mg 2 razy dziennie przez okres 4 miesięcy zmniejsza liczbę nawrotów choroby o 53%. Istotnym elementem terapii wydaje się także stosowanie preparatów miejscowych zawierających acyklowir – skraca czas trwania choroby o 2 dni.

Preparaty miejscowe z acyklowirem zaleca się w leczeniu nawrotowej opryszczki warg i twarzy. Krem należy aplikować 5 razy na dobę na chorobowo zmienione miejsca na skórze w odstępach około czterogodzinnych, z przerwa nocną. Preparat działa najskuteczniej, jeśli leczenie rozpoczyna się jak najszybciej po pojawieniu się pierwszych objawów opryszczki, takich jak pieczenie, swędzenie lub zaczerwienienie.

Leczenie kremem z acyklowirem można rozpocząć także w późniejszym okresie choroby, jak pojawia się już pęcherzyki. Preparat miejscowy można stosować od 6 lat, a jego aplikację należy kontynuować przez 4 kolejne dni. Jeżeli zmiany skórne nie zagoją się, można przedłużyć jego stosowanie do 10 dni. Jeśli zmiany chorobowe nie ustąpią po 10 dniach, pacjent powinien skonsultować się z lekarzem.