Żylaki – objawy, profilaktyka, leczenie

Żylaki to najczęstszy objaw niewydolności żylnej, która dotyczy blisko połowy Polaków. Większość nigdy nie podjęła leczenia i bagatelizuje problem.

Żylaki to najczęstszy objaw niewydolności żylnej, która dotyczy blisko połowy Polaków. Większość nigdy nie podjęła leczenia, bagatelizuje problem, traktując żylaki jako defekt estetyczny. To jeden z najbardziej niebezpiecznych mitów. Nieleczona niewydolność żylna rozwija się, dając powikłania znacznie utrudniające codzienną aktywność czy wręcz z niej wyłączające, a nawet grożące życiu.

Mechanizm powstawania żylaków

Im dalej od serca tym ciśnienie krwi jest mniejsze, a w żyłach nawet bliskie zeru. Ciśnienie wytwarzane przez pracę serca nie wystarcza do przepompowania krwi przez cały krwiobieg z powrotem do serca, zwłaszcza wtedy, gdy krew musi przebywać drogę z kończyn dolnych w górę, tzn. gdy człowiek stoi. Dodatkowo naczynia żylne mają cienką warstwę mięśniówki gładkiej, ściany są wiotkie i bardzo rozciągliwe (4 razy bardziej od tętnic).

Najważniejsze mechanizmy wpływające na powrót krwi żylnej to ruch mięśni śródstopia oraz mięśni nóg, szczególnie podudzia, które kurcząc się i rozprężając powodują nacisk na żyły. By krew nie cofała się, ściany żył wyposażone są w zastawki, które otwierają się, gdy krew jest wypychana ku górze, a w fazie rozkurczu zamykają, by nie pozwolić jej opaść. Gdy zastawki są uszkodzone lub nie domykają się, krew cofa się i zaczyna napierać na ściany naczyń. Mówimy wtedy o refluksie żylnym. Wywołuje to nadciśnienie w układzie żył. Żyły poszerzają się, ulegają też destrukcji ściany naczyń, zastawki przestają prawidłowo pracować. Dłużej trwający taki stan określa się jako przewlekłą niewydolność żylną. Naczynia w układzie żył powierzchniowych poszerzają się, tworzą się żylaki i z biegiem lat zalegająca krew żylna pozbawiona tlenu i posiadająca produkty odpadowe przemiany materii dokonuje spustoszeń w otaczających tkankach.

Objawy żylaków kończyn dolnych

Żylaki na nogach łatwo zauważyć. Dodatkowo towarzyszą im:

• bóle wokół kostek, które zmniejszają się podczas chodzenia,
• uczucie ciężkich, zmęczonych nóg,
• obrzęki wokół kostek, kurcze nocne,
• swędzenie, wysypka, przebarwienia w okolicy żylaków.

Dolegliwości związane z żylakami nasilają się w pozycji siedzącej lub stojącej. Ruch usprawnia pracę żył i zmniejsza te objawy. Nieleczone żylaki powiększają się, dają coraz mocniej odczuwalne objawy, sprzyjając wystąpieniu zapalenia żył powierzchniowych, zakrzepicy żył głębokich, a nawet zatorowości płucnej.

Zapalenie żył powierzchniowych objawia się wyczuwalnym stwardnieniem w przebiegu żyły, bólem, tkliwością i zaczerwienieniem. Ból narasta w spoczynku, a podczas ruchu wyraźnie maleje (odwrotnie jak w zakrzepicy żył głębokich). Zalecane jest wykluczenie współistnienia zakrzepicy żył głębokich poprzez wykonanie badania USG-Doppler. Dolegliwość zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni. Zalecany jest ruch i korzystanie z wyrobów uciskowych (bandaży o małym naciągu lub wyrobów kompresyjnych w 2. klasie ucisku). W przypadku dolegliwości bólowych można zastosować niesterydowe leki przeciwzapalne doustnie oraz miejscowo w postaci kremu albo żelu.

Najważniejsze objawy zakrzepicy żył głębokich to:

• ból, który nasila się przy chodzeniu i staniu, a mija przy unieruchomieniu,
• obrzęk w okolicy kostki, na całym podudziu, a nawet udzie,
• zwiększone ucieplenie i zaczerwienienie skóry,
• nadmierne wypełnienie żył powierzchniowych,
• zasinienie skóry stóp i podudzi,
• gorączka, przyspieszone tętno.

W większości przypadków objawy zakrzepicy pojawiają się nagle w ciągu kilku dni. Potwierdzenie diagnozy uzyskujemy po zbadaniu pacjenta za pomocą USG-Doppler. Zator tętnicy płucnej jest najgroźniejszym powikłaniem zakrzepicy żył głębokich. Luźna skrzeplina może oderwać się od ściany naczynia i rozpaść się na kilka mniejszych fragmentów. Z prądem krwi kierują się one do serca i płuc i mogą zatkać wiele naczyń krwionośnych powodując zatorowość płucną, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Towarzyszą temu objawy grypopodobne, jak kaszel czy ból w klatce piersiowej podobny do zawału serca. Stan ten jest bezwzględnym wskazaniem do leczenia szpitalnego.

Jak zapobiegać powstaniu żylaków?

• Niewydolność żylna ma często podłoże genetyczne – ryzyko zachorowania jest większe u osób, u których choć jedno z rodziców miało żylaki. Niedomykalność zastawek żylnych może być skutkiem zmiany struktury kolagenu i mięśni gładkich w ścianie żylnej. Jest to spowodowane nieprawidłową aktywnością enzymów, tzw. metaloproteinaz prowadzących do zmniejszenia się elastyczności i pogrubienia ścianek żył. Dzieje się to najczęściej z upływem wieku – im człowiek starszy, tym żyły bardziej tracą elastyczność.
• Żylaki występują u kobiet 4-krotnie częściej niż u mężczyzn. Hormonom żeńskim przypisuje się negatywny wpływ na naczynia żylne, dlatego także terapie hormonalne, w tym antykoncepcyjne czy łagodzące objawy menopauzy, mogą pogorszyć stan żył i warunkować rozwój niewydolności.
• Istotny wpływ na przepływ krwi ma ciąża. W 1. trymestrze to hormony powodują zmniejszenie się elastyczności żył. Natomiast w 3. trymestrze ciąży, mimo iż hormony nie mają już tak dużego wpływu na jakość ścianek żył, to zwiększenie się masy ciała oraz powiększająca się macica utrudniają odpływ krwi żylnej z nóg.
• Długotrwała pozycja stojąca lub siedząca, brak aktywności fizycznej mogą spowodować także nadciśnienie w układzie żylnym. Ruch to najlepsza recepta dla zdrowia i urody nóg. Ale nie każdy będzie zbawienny. Lepiej być tylko kibicem jazdy konnej, narciarstwa czy szermierki. Pięty są zbyt nisko ustawione lub mięśnie podudzia usztywnione. Pływanie kanadyjką to także zablokowanie ruchu nóg. Aktywność, gdzie występują silne podskoki, to prawdziwe wstrząsy dla pracy żył. Dlatego nie polecamy siatkówki, tenisa, piłki ręcznej, aerobiku, biegów. Wszelkie sporty siłowe to mocne i długotrwałe skurcze mięśni. Najlepiej na żyły działają: jazda na rowerze, pływanie, gimnastyka, spacery.
• Każdy kilogram nadwagi to dodatkowa praca dla żył. Wszystkie działania zmniejszające masę ciała wpływają na nie zbawiennie.
• Każde ubranie, które uciska ciało w okolicy nóg, bioder i pasa to dodatkowa zapora dla przepływu krwi żylnej. Właściwe buty spowodują, że każdy krok maksymalnie wypompuje krew żylną z najodleglejszych miejsc. Zbyt wysokie obcasy powodują chodzenie na palcach i blokowanie mięśni łydek. Zbyt płaskie buty to ciągły nacisk na splot żylny w podbiciu. Najlepsze są buty sportowe z profilowaną wkładką lub półbuty na obcasach 2-5 cm.

• Hydromasaż to znana od wielu lat technika poprawy krążenia. Żyły „bardzo lubią” zimno – hydromasaże zimną wodą obkurczają naczynia i usprawniają powrót żylny.
• Każde nagrzewanie ciała to rozszerzanie żył. Jeśli opalanie, to nie leżenie bez ruchu i nagrzewanie ciała, a korzystanie z kąpieli słonecznych w ruchu. Sauna także pogorszy warunki sprzyjające odprowadzaniu krwi żylnej z nóg.

Farmakoterapia

Terapia farmakologiczna może przyczyniać się do zwolnienia rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej poprzez poprawę tonusu żylnego i uszczelnienie bariery włośniczkowej i w związku z tym zmniejszenia obrzęków i poprawienia wyglądu skóry. W przypadku stosowania leków przeciwzakrzepowych leczenie farmakologiczne zmniejsza skłonności do powstania zakrzepów. W leczeniu schorzeń żylnych stosuje się leki o działaniu:

• kojącym, łagodzącym poczucie dyskomfortu i poprawiającym ukrwienie skóry (często występują w postaci maści, żelów i kremów),
• przeciwobrzękowym i uszczelniającym żyły,
• przeciwzakrzepowym,
• przeciwzapalnym,
• zwiększającym sprężystość naczyń żylnych,
• ochronnym na naczynia włosowate.

Najbardziej popularne to: diosmina, pochodne rutyny, rutozydy, eskulina, escyna, proantocyjanidole, kumaryny czy preparaty syntetyczne: tribenozyd, dobesylan wapnia, naftazon i benzaron. Naturalne metody na poprawę krążenia żylnego to wszystkie cytrusy, acerola – duża dawka naturalnej witaminy C wzmacnia najmniejsze naczynia. Wyciąg z ruszczyka kolczastego zwiększa napięcie ścian naczyń żylnych i zmniejsza obrzęki. Wyciąg z kasztanowca uelastycznia naczynia i działa przeciwzapalnie. Z kolei ekstrakt z liści winorośli łagodzi uczucie zmęczenia, obrzmienia, ciężkości nóg i wspomaga prawidłowe krążenie żylne nóg.