Zgaga jako objaw dysfunkcji przewodu pokarmowego

Zgaga objawia się u pacjentów w postaci uczucia pieczenia czy wręcz palenia w obszarze dołka podsercowego, za mostkiem, w przełyku, niekiedy aż do gardła. Jest wywołana cofaniem treści pokarmowej i kwasu solnego z żołądka do przełyku i stąd objaw intensywnego drażnienia nabłonka przełyku (działanie długotrwałe prowadzi do zmian śluzówkowych).

Według danych epidemiologicznych zgaga występuje u ok. 1/3 populacji osób dorosłych krajów rozwiniętych, przede wszystkim jako objaw refluksu żołądkowo-przełykowego. Zalecenia dietetyczne dla osób doświadczających zgagi obejmują: niespożywanie obfitych posiłków, produktów wysokotłuszczowych, kawy, czekolady, ostrych przypraw, alkoholu, ale także – w celu uniknięcia problemu – spożywanie posiłków wolno, o stałych porach oraz unikanie używania środków stymulujących wydzielanie śliny, np. gumy do żucia czy ssania cukierków. Należy także zalecać osobom z takim problemem pozycję do spania z głową uniesioną względem dolnej części tułowia, spanie na lewym boku, unikanie schylania z uciskiem w obrębie przewodu pokarmowego czy unikanie spożywania późnych kolacji. Kluczowym czynnikiem zapobiegającym występowaniu zgagi jest redukcja masy ciała. Wystąpienie zgagi może być także związane z działaniem niepożądanym leków, np. w trakcie przewlekłego stosowania niektórych leków kardiologicznych (inhibitorów ACE, blokerów kanału wapniowego) czy bisfosfonianów.

W doraźnym łagodzeniu zgagi istotne znaczenie mogą odgrywać preparaty zobojętniające kwaśną treść żołądka (łac. antacida), często określane potocznie jako zobojętniacze. Ich stosowanie w opisanych dolegliwościach przewodu pokarmowego znane było już w starożytności.

Antacida dostępne są w postaci tabletek do połykania, ssania, rozgryzania i żucia, a także w postaci zawiesin o zróżnicowanym składzie w odniesieniu do substancji czynnych. Korzystną ich cechą jest to, że działają szybko (efekt odczuwalny jest po kilku minutach), jednak stosunkowo krótko (z reguły do jednej godziny), dlatego zalecane są do stosowania doraźnego, głównie w celu podwyższenia pH treści żołądkowej. Mogą być stosowane samodzielnie bądź w skojarzeniu z którymś z leków sekretolitycznych (inhibitorem pompy protonowej lub antagonistą receptora H2). Leki sekretolityczne (szczególnie IPP) silnie hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku, jednak początek ich działania jest odsunięty w czasie. Dodanie preparatu zobojętniejącego umożliwia lepszą kontrolę objawów refluksu.

Preparaty zobojętniające są stosunkowo dobrze tolerowane. Należy przyjmować je w razie potrzeby: po posiłku, przed snem, jak również w innych sytuacjach prowadzących do wzmożonego wydzielania żołądkowego i wystąpienia zgagi lub bólu w nadbrzuszu. Z uwagi na swoje właściwości absorpcyjne antacida nie powinny być równocześnie stosowane z wieloma innymi preparatami: lekami czy suplementami diety. Zwykle konieczne jest zachowanie dwugodzinnego odstępu czasowego.

Do preparatów zobojętniających należą związki magnezu, glinu czy wapnia. Nie są one pozbawione działań niepożądanych, na co należy zwrócić uwagę pacjentom przed ich zaleceniem. W przypadku związków magnezu (tlenek, wodorotlenek) jony magnezu działają osmotycznie, dlatego podczas ich stosowania może dojść do pojawienia się biegunek. W przypadku osób z zaburzeniami funkcji nerek ich przewlekłe stosowanie może prowadzić do hipermagnezemii.

W przypadku wodorotlenku glinu długotrwałe przyjmowanie dużych dawek może prowadzić do hipofosfatemii, gdyż glin zawarty w preparacie wiąże w jelicie cienkim fosforany. To w konsekwencji może prowadzić do wtórnej nadczynności gruczołów przytarczycznych i dalej do możliwej osteoporozy.

Istotną rolę szczególnie w problemie refluksu żołądkowo-przełykowego odgrywają alginiany (polisacharydy obecne w ścianach komórkowych alg brunatnych). Pomimo obecności pokarmu o charakterze swoistego bufora odczyn treści żołądka, która ulega cofaniu z żołądka do przełyku, ma charakter kwaśny (również u osób zdrowych). Jest to związane z występowaniem zjawiska „kwaśnej kieszeni” – obszaru w proksymalnej części żołądka zachowującego kwaśny odczyn treści żołądkowej niezależnie od prób jej neutralizacji. W tym przypadku efekt terapeutyczny alginianów związany jest z powstawaniem fizycznej bariery o charakterze żelu alginianowego absorbującego kwas, która unosząc się na powierzchni treści żołądkowej zapobiega cofaniu jej do przełyku. Dodatkowo powstały żel stanowi również warstwę ochronną na błonie śluzowej żołądka. Opisany wyżej mechanizm powoduje, że preparaty zawierające w składzie sole zobojętniające w połączeniu z alginianami wykazują wyższą skuteczność w łagodzeniu objawów refluksu oraz lepsze właściwości ochronne w stosunku do śluzówki żołądka i przełyku w porównaniu do klasycznych antacida. Preparaty zawierające alginiany mogą być podawane niezależnie lub łącznie z inhibitorami pompy protonowej (IPP), co także daje pozytywny efekt zmniejszenia rozmiaru kwaśnej kieszeni i wzrost odczynu pH z 1 do 4, a nawet wyższego.

Podsumowując, najważniejszą zaletą preparatów zobojętniających, szczególnie w połączeniu z alginianami, jest ich szybkość działania, co daje możliwość posiadania preparatu „zawsze przy sobie” i doraźnego stosowania w przypadku wystąpienia epizodu zgagi czy bólu w nadbrzuszu. Preparaty te nie powinny być stosowane nieprzerwanie dłużej niż 2 tygodnie, jak również w przypadku przewlekłych zaparć lub biegunek, chorób nerek czy przewlekłej niewydolności serca. Preparaty zobojętniające mogą być stosowane w okresie ciąży i karmienia piersią, jednak po uprzedniej konsultacji z lekarzem prowadzącym. W sytuacjach uporczywie pojawiającej się zgagi, utraty masy ciała, kłopotami z przełykaniem (dysfagia), bólami w nadbrzuszu (także nocnymi) czy utratą apetytu, a także w przypadku ciemnego, smolistego stolca pacjent niezwłocznie powinien udać się do lekarza.