Zaburzenia procesu zapamiętywania

Zapamiętywanie jest pierwszą fazą procesu pamięciowego. Nazywa się ją etapem nabywania pewnej formy zachowania lub przyswojenia tego, co oddziałuje na daną osobę. Zapamiętywanie leży u podstaw rozwoju inteligencji. Równie ważna jest zdolność do odtwarzania zapamiętanych informacji. Wśród wielu składowych pamięci wyróżniamy m.in. uwagę, koncentrację, funkcje językowe, pamięć krótkotrwałą i długotrwałą, myślenie abstrakcyjne i pamięć operacyjną. Komórki kory mózgowej nie funkcjonują jednak sprawnie, jeżeli nie są poddawane odpowiedniemu treningowi. Dowiedziono również, że ośrodki kory mózgowej odpowiedzialne za pamięć stają się mniej sprawne wraz z wiekiem i problem ten nasila się po 60. roku życia, z każdą dekadą silniej (po 80. roku życia występują u ok. 80 proc. badanych). Dominują łagodne zaburzenia poznawcze, które trwają kilka lat, jednak szacuje się, że w grupie 90-latków u połowy rozwija się otępienie. Biorąc pod uwagę fakt, że nasze społeczeństwo żyje dłużej, osób z zaburzeniami tej natury również przybywa. Obecnie w Polsce żyje około 6,5 mln seniorów, a w ciągu najbliższych 50 lat liczba ta ma się podwoić.

Nie tylko u starszych

Błędem byłoby jednak przypisywanie problemów z zapamiętywaniem tylko osobom starszym, bowiem coraz częściej do aptek zgłaszają się młodzi ludzie, którzy narzekają na kłopoty z przypomnieniem sobie listy zakupów, odtworzeniem numeru telefonu czy nazwiska kolegi z klasy. Według prof. Adama Stępnia, problemy z pamięcią pojawią się wcześniej lub później u każdego z nas. Ważne jest natomiast ich wczesne rozpoznanie i podjęcie próby uaktywnienia i podtrzymania funkcji poznawczych. Łagodne zaburzenia pamięci mogą być odwracalne. Bardzo często u młodych osób paradoksalnie są one wynikiem nadmiernego obciążenia pamięci stresem, ciężką pracą i zbyt dużą ilością przyswojonych informacji, które w takiej ilości nie są w stanie być prawidłowo zmagazynowane i przetworzone przez ośrodkowy układ nerwowy (OUN). W przypadku podejrzenia zaburzeń można dokonać ich weryfikacji poprzez badanie neuropsychologiczne i neurologiczne. Proste testy np. MiniMental czy test zegara pomogą zdiagnozować wielkość ubytków w pamięci badanego. Im wcześniej zajmiemy się problemem, tym większe są szanse na spowolnienie lub nawet zatrzymanie postępującego procesu. Należy również wykluczyć takie podłoże zaburzeń jak brak witaminy B12, niedoczynność tarczycy, cukrzyca, zaburzenia elektrolitowe, depresja.

Postępowanie farmakologiczne

Jeżeli do apteki trafia pacjent, który chce zakupić lek lub suplement diety zawierający ziołowe składniki „na pamięć”, możemy poinformować go o istnieniu o wiele bardziej skutecznej alternatywy w postaci leków. Ważne jest bowiem, aby w przypadku zaobserwowania zaburzeń pamięci jak najszybciej zastosować właściwe leczenie oraz odpowiednie działania niefarmakologiczne. W leczeniu zburzeń procesów poznawczych stosuje się substancję nootropową – piracetam, będący pochodną kwasu gamma-aminomasłowego (GABA). Piracetam chroni i przywraca zdolności poznawcze u człowieka z różnego rodzaju uszkodzeniami mózgu. Mechanizm działania leku nie jest jeszcze dokładnie poznany, prawdopodobnie wpływa na wiele układów neuroprzekaźnikowych w OUN. Działanie ochronne wobec stresu przypisuje się modulowaniu układu aminokwasów pobudzających. Stwierdzono również działanie na układ cholinergiczny, zwiększenie aktywności układu GABA-ergicznego oraz ułatwienie uwalniania dopaminy, wynikiem czego jest nasilenie zdolności poznawczej osoby leczonej. Poza działaniem na układy neuroprzekaźników stwierdzono również, że piracetam normalizuje metabolizm fosfolipidów w mózgu i zwiększa płynność błon komórkowych. Pacjent powinien być uprzedzony o czasie potrzebnym do pełnego rozwinięcia działania leku, który wynosi kilka tygodni. Zastosowanie tylko jednego opakowania nie przyniesie pożądanego skutku. Ważne jest utwierdzenie w konieczności kontynuacji leczenia i w nieprzerywaniu go po pierwszym opakowaniu. Uspakajającym argumentem powinien być fakt, iż leki nootropowe są bezpieczne i nie wykazują istotnych interakcji ani dokuczliwych działań niepożądanych.

Trening pamięci

Aby terapia była pełna, oprócz leczenia farmakologicznego stosuje się treningi pamięci z użyciem różnych metod, których istotą jest uaktywnienie i podtrzymanie funkcji poznawczych. Trening prokognitywny koncentruje się na poprawie pamięci krótkoterminowej i operacyjnej oraz zdolności koncentracji, uwagi. Poziom ćwiczeń musi być odpowiednio dostosowany do poziomu zaburzeń chorego. Może być również stosowany przez zupełnie zdrowe osoby w celu ćwiczenia i zachowania zdolności poznawczych. Trening orientacji w rzeczywistości to wielokrotne powtarzanie informacji dotyczących pacjenta np. daty urodzenia, informacji o bliskich. Terapia reminescencyjna odwołuje się do przeżyć i doświadczeń z przeszłości przy użyciu bodźców (np. fotografii rodzinnych, ważnych przedmiotów). Terapia zajęciowa polega na korzystaniu z satysfakcji płynącej z wykonywania ulubionych czynności. Naukowcy z Mayo Clinic w stanie Minnesota wykazali, że w przypadku osób, które w średnim wieku dużo czytały, zajmowały się sztukami rękodzielniczymi, ryzyko pojawienia się kłopotów z pamięcią w późniejszym wieku było prawie o 40 proc. mniejsze niż u grupy, która nie spędzała wolnego czasu w podobny sposób.

Dieta i aktywne życie

Ważne jest również pamiętanie o dobrych nawykach żywieniowych (spożywanie min. 1,5-2 l wody dziennie), aktywności fizycznej, utrzymaniu prawidłowej masy ciała, co w połączeniu z leczeniem farmakologicznym i ćwiczeniami umysłowymi pomogą wrócić do formy. Codzienne aktywności, jak słuchanie radia, rozwiązywanie krzyżówek, uczestniczenie w wydarzeniach kulturalnych i spotkaniach towarzyskich czy realizowanie własnych pasji i hobby, pomogą dłużej utrzymać bądź polepszyć pamięć i zdolności poznawcze.