Opieka nad małym dzieckiem – prawa ojcowskie

„Jakie prawa ma pracujący na umowie o pracę ojciec w przypadku, gdy matka dziecka jest osobą bezrobotną? Dziecko ma 8 miesięcy. Mam na myśli m.in. urlop opiekuńczy, urlop ojcowski. Czy są innego tego typu urlopy? Jakie inne możliwości opieki ma ojciec małego dziecka?”

Prawa ojcowskie – podstawa prawna

Od dnia 26 kwietnia br. obowiązuje kolejna w tym roku nowelizacja Kodeksu pracy, wprowadzająca szereg zasadniczych zmian związanych m.in. z urlopami, uprawnieniami rodziców wychowujących dzieci do 8 roku życia, zmianami warunków zatrudnienia na wniosek pracownika, zmianami w umowach na czas określony, na okres próbny, czy też katalogiem informacji, jakie pracodawcy są zobowiązani przekazywać pracownikom. Tego dnia weszły bowiem w życie regulacje wdrażające unijną dyrektywę work-life-balance^[1] (zwaną dyrektywą rodzicielską) oraz dyrektywę w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków zatrudnienia^[2] (zwaną dyrektywą informacyjną).

Uwzględniając dotychczas obowiązujące i nowe przepisy ojcowie mają następujące możliwości opieki na małym dzieckiem:

Dni wolne na opiekę nad dzieckiem (art. 188 § 1 ustawy z dnia z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy^[3])

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Urlop ojcowski (art. 1823 § 1 k.p.)

W celu sprawowania opieki nad dzieckiem pracownik – ojciec ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia albo upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. Nowelizacja skróciła czas na skorzystanie z urlopu ojcowskiego. Wcześniej można było z niego skorzystać do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia.

Urlop rodzicielski (art. 1821a – 1821g k.p.)

Po nowelizacji urlop rodzicielski  ojca dziecka nie jest uzależniony od tego, czy w chwili porodu matka dziecka pozostawała w zatrudnieniu lub ubezpieczeniu chorobowym. Urlop rodzicielski przysługuje w wymiarze 41 lub 43 tygodni (wydłużenie o 9 tygodni), jednak w przypadku gdy rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”^[4], urlop przysługuje w wymiarze 65 lub 67 tygodni. Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Urlop opiekuńczy (art. 1731 – 1733 k.p.)

Nowelizacja wprowadziła urlop opiekuńczy. Przysługuje on w ciągu roku kalendarzowego w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Ponadto w wyniku nowelizacji Kodeksu pracy nastąpiło zwiększenie uprawnień rodziców wychowujących dzieci do 8. roku życia. Pracownicy mogą złożyć wniosek o zastosowanie wobec nich elastycznych form organizacji pracy. Za elastyczną organizację pracy uważa się m.in. pracę zdalną, system przerywanego czasu pracy, system skróconego tygodnia pracy, system pracy weekendowej, indywidualny rozkład czasu pracy oraz obniżenie wymiaru czasu pracy (art. 1881 k.p.).

Ponadto nowe przepisy wprowadzają możliwość zwolnienia od pracy  z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. Zwolnienie to przysługuje w wymiarze dwóch dni albo 16 godzin w roku kalendarzowym, z zachowaniem, za czas zwolnienia, prawa do 50 proc. wynagrodzenia, które obliczane jest tak, jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego (art. 1481 k.p.).