Zadbane stopy latem

autorka:
lek. Małgorzata Marcinkiewicz
dermatolog

Latem nasi pacjenci chętniej odsłaniają swoje ciała. Ciepłe buty lądują na dnie szafy, w ich miejsce pojawiają się sandały, klapki i inne stosowne do pory roku obuwie. Wreszcie można się pochwalić pięknymi, zadbanymi stopami, które są podstawą prawidłowego chodu i sylwetki. Jednak odkryte obuwie naraża skórę stóp na nadmierne działanie promieni słonecznych czy przesuszenie. Dodatkowo ciężar ciała, który spoczywa na stopach, wielogodzinne chodzenie czy stanie przyczynia się do wzmożonego rogowacenia skóry, czyli jej pogrubienia. Zwiększona utrata nawodnienia, mocno zrogowaciały naskórek i brak odpowiedniej pielęgnacji może prowadzić do bolesnych i niebezpiecznych pęknięć skóry otwierających wrota bakteriom, wirusom i grzybom. Stąd tak ważna jest prawidłowa codzienna pielęgnacja stóp. Podstawą jest ich mycie, dokładne osuszanie i nawilżanie. Takie postępowanie chroni stopy przed utratą elastyczności, uwodnienia i zapobiega problemom skórnym. W przeciwnym razie w miejscach szczególnie narażonych na otarcia może dojść do pojawienia się nagniotków czy modzeli. Są to ogniska nadmiernego rogowacenia naskórka. Modzele powstają na podeszwach stóp, na pięcie lub na wyniosłościach kostnych, nagniotki zaś zwykle lokują się nad stawami palców lub na ich powierzchniach stycznych, są małe i twarde. Modzele mają żółtawy kolor i są okrągłe lub owalne, i w przeciwieństwie do nagniotków nie tworzą czopa rogowego, który uciska zakończenia rogowe i powoduje ból podczas chodzenia czy stania.

Równie często latem doskwierają brodawki wirusowe, potocznie zwane kurzajkami. Są to zmiany zakaźne, a ich leczenie bywa często kłopotliwe. Mają charakter grudek o hiperkeratotycznej powierzchni. Przyczyną ich powstawania jest infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV, ang. human papilloma virus). Zwykle są niebolesne, choć mogą u niektórych osób powodować odczucie dyskomfortu podczas chodzenia i stania. Brodawką wirusową zakaża się przez kontakt bezpośredni z zakażoną osobą. Leczenie brodawek we wczesnej fazie polega na stosowaniu preparatów zawierających kwasy bądź służących do wymrażania, które są dostępne bez recepty. Gdy zmiany są mnogie i nie reagują na dotychczasowe leczenie, konieczna może być konsultacja u dermatologa. Innym częstym problemem skórnym stóp jest grzybica. Zwykle dotyczy wolnego brzegu płytki paznokciowej jednego lub kilku paznokci, przestrzeni międzypalcowych lub obrzeży stóp. Zajęte chorobowo paznokcie ulegają żółtawo-brązowemu przebarwieniu, stają się łamliwe i kruche, dochodzi też do rogowacenia pod płytką paznokciową. Dystalna część paznokcia może odstawać od łożyska. Zakażona grzybiczo skóra ma tendencję do pękania, zaczerwienienia oraz łuszczenia. Pacjenci uskarżają się na świąd i pieczenie. Grzybica stóp jest wywołana głównie przez dermatofity. Za najczęstszy czynnik sprawczy uznaje się obecnie grzyba Trichophyton rubrum. Zarodniki grzyba powszechnie spotyka się w miejscach, gdzie przebywa większa liczba ludzi. Najczęściej są to baseny, sauny, szatnie i tym podobne przybytki. Chora osoba, idąc boso, pozostawia mikrofragmenty naskórka z patogenem, które mogą przykleić się do naskórka stóp osoby zdrowej. Jeśli ta jest predysponowana do zakażenia, grzyb zacznie się namnażać.

Czynnikami usposabiającymi do infekcji są zaburzenia odporności, zaburzenia hormonalne, zaburzenia krążenia żylnego, cukrzyca, otyłość, a także przewlekła antybiotykoterapia. Zakażeniu grzybiczemu sprzyja wilgotne i ciepłe środowisko, stąd nadpotliwość czy noszenie butów i skarpetek ze sztucznych tworzyw może prowadzić do rozwoju choroby. W przypadku podejrzenia grzybicy stóp czy grzybicy paznokci należy zasięgnąć porady u dermatologa. Wskazane jest wykonanie badania mikologicznego i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia.

W zależności od nasilenia zmian grzybiczych zostanie zaordynowana terapia miejscowa lub ogólna. Dostępne są różne preparaty do stosowania zewnętrznego w postaci kremów, maści, płynów i lakierów do paznokci. Wśród doustnych leków należy wymienić zwłaszcza itrakonazol, który posiada rejestrację we wszystkich rodzajach grzybicy paznokci. Choć choroba jest uciążliwa i stanowi powód do wstydu dla wielu osób, leczenie nie sprawia pacjentom trudności. Na rynku są dostępne preparaty bez recepty, które wystarczy użyć raz, lecz ich skuteczność jest wątpliwa. W pierwszej kolejności należałoby zastosować cyklopiroks o właściwościach przeciwgrzybiczych i przeciwzapalnych (hamuje kaskadę kwasu arachidonowego), zawarty w produktach OTC, które mogą być polecane przez farmaceutów.

Warto też rekomendować pochodne imidazolowe, w tym klotrimazol stosowany miejscowo czy wspomniany itrakonazol podawany ogólnie. Itrakonazol jest bowiemlekiem przeciwgrzybiczym o szerokim spektrum działania. Zasada działania opiera się na zmianie przepuszczalności błony komórkowej grzyba i zahamowaniu jego wzrostu w konsekwencji prowadząc do jego obumarcia. Lek dobrze rozpuszcza się w tłuszczach, a jego najlepsze wchłanianie jest wtedy, gdy zostanie zażyty bezpośrednio po posiłku, o czym należy pamiętać. Terapię prowadzi się w pulsach trwających jeden tydzień w miesiącu.

Mimo prawidłowego leczenia, grzybica u wielu pacjentów nawraca. Najczęściej z powodu przeoczenia innych ważnych aspektów terapii. Mianowicie, poza stosowaniem leków, należy pamiętać, że konieczna jest wymiana całego obuwia, jeżeli było używane podczas infekcji. Ewentualnie można rozważyć dezynfekcję butów w roztworze chinoksyzolu lub formaliny, choć ta ostatnia wykazuje nierzadko działanie alergizujące. Odkażenie dotyczy także skarpetek i rajstop, przy czym niektórzy lekarze wręcz zalecają wypranie całej odzieży. Grzybica stóp jest schorzeniem powszechnym, a wciąż niedocenianym. Wiele osób nieświadomych infekcji stanowi źródło zakażenia dla innych. Samo leczenie niesie spore koszty dla pacjenta, dlatego tak ważne są kampanie społeczne mające na celu uświadomienie powagi problemu. Dużą rolę odgrywa profilaktyka choroby. Wskazane jest noszenie obuwia ochronnego w miejscach, gdzie potencjalnie można narazić się na zakażenie, dokładne opłukanie stóp czystą wodą po wyjściu z basenu, sauny itp., dbanie o stopy, by nie były przegrzane, wilgotne czy przesuszone. Zaleca się dokładne wycieranie stóp po umyciu, także szpar międzypalcowych, nakładanie wygodnego obuwia, które nie będzie uszkadzać płytek paznokci czy profilaktyczne stosowanie antyperspirantów do stóp. Przy nadpotliwości tego typu preparaty zabezpieczą skórę stóp przed poceniem na 24 godziny.