Kąpiele słoneczne – komu odradzać?

autorka: mgr farm. Anna Jakowska

Po pierwsze: krem z filtrem SPF

Ochronę zewnętrzną skóry przed promieniami UV zapewniają produkty kosmetyczne zawierające filtry fizyczne (tlenek tytanu, tlenek cynku, tlenki żelaza), filtry chemiczne (w swej cząsteczce mają grupę karboksylową, pod wpływem kwantu energii ulega izomeryzacji) oraz związki wychwytujące wolne rodniki (np. witamina E i jej estry, tokotrienole, beta-karoten, flawonoidy). Zdolność do ochrony przed promieniowaniem UV określa wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej. Oznaczany jest symbolami:

• IDP (ang. Immediate Pigmentation Darkening) i PPD (ang. Persistant Pigmentation Darkening) – określa zdolność do ochrony przed promieniowaniem UVA, promieniowanie to przenika do skóry właściwej,


• SPF – (ang. Sun Protection Factor) lub IP, LSF – określa zdolność do ochrony przed promieniowaniem UVB, które przenika do warstwy podstawnej naskórka, pobudza syntezę melaniny i produkcję witaminy D, wywołuje także oparzenia słoneczne.

Wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej jest zwielokrotnionym czasem, w którym osoba o określonym fototypie może przebywać na słońcu bez wystąpienia rumienia. Przykładowo, minimalna dawka rumieniowa dla fototypu III wynosi 20 minut (dana osoba może przebywać tylko 20 minut na słońcu w południe, nad morzem bez kosmetyku chroniącego przed promieniowaniem UV, po 20 minutach może wystąpić rumień oparzeniowy). Jeśli jednak skorzysta z kremu z filtrem SPF6, umożliwi jej to przebywanie na słońcu 120 minut w tych samych warunkach, zanim pojawią się pierwsze oznaki rumienia. Biorąc jednak pod uwagę pocenie się, mechanicznie wycieranie kremu z filtrem, kąpiele wodne, należy ten teoretyczny bezpieczny czas przebywania na słońcu dla każdego fototypu podzielić przez 4 (120 min/4 = 30 minut)^[2].

Polecając pacjentom krem z filtrem, należy zwrócić uwagę, by chronił skórę nie tylko przed promieniowaniem UVB, lecz również przed UVA-1 (fale o zakresie 340-400 nm, są najgroźniejsze dla skóry, przenikają do skóry właściwej) i UVA-2 (fale o zakresie 320-340 nm).

Po drugie: zażywane leki i składniki diety mogą wchodzić w niebezpieczne reakcje z promieniowaniem UV

Odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne na skórze powstają po ekspozycji na promienie UVA po wcześniejszym zastosowaniu ogólnie lub miejscowo uczulającej substancji. Potrzeba trzech czynników, aby wystąpiło fotouczulenie: obecności leku w organizmie lub na powierzchni skóry, promieniowania UV oraz indywidualnych skłonności do reakcji alergicznej (nie u każdej osoby stosującej lek wystąpi uczulenie). Odczyn fotoalergiczny to pojawiający się stan zapalny skóry przebiegający analogicznie do odczynu reakcji kontaktowej typu IV według Gella i Coombsa. Pod wpływem energii świetlnej obecne w organizmie cząsteczki leków lub kosmetyków (w skórze) przekształcają się w nowe substancje, które łącząc się z białkami komórek skóry, tworzą pełnoaktywne alergeny. Konsekwencją działania substancji fotoalergizujących i promieniowania słonecznego jest m.in. fotoalergiczny wyprysk kontaktowy. Należy zaznaczyć, iż zmiany chorobowe w przebiegu fotoalergii występują tylko u części osób oraz pojawiają się zarówno w miejscach eksponowanych na słońce, jak i nie poddanych działaniu światła.

Odczyny fototoksyczne powstają na drodze uwalniania wolnych rodników (energii) przez substancje chemiczne będące w kontakcie ze skórą. Wynikiem tego procesu jest uszkodzenie struktur komórkowych i rozwój ostrej reakcji zapalnej. W przeciwieństwie do mechanizmu powstawania odczynu fotoalergicznego nie biorą tu udziału procesy immunologiczne. Odczyny te przyjmują postać rumienia, obrzęku, pęcherzy ściśle ograniczonych do miejsc eksponowanych. Powstaje trudność w różnicowaniu tych odczynów z odczynami fotoalergicznymi, gdyż reakcje fototoksyczne mogą być wywołane przez wszystkie substancje o działaniu światłouczulającym (wiele leków może dawać obydwa typy reakcji). Jednym z takich leków jest ketoprofen (NLPZ), który często stosowany jest w postaci doustnej, jak i zewnętrznej.

Niektóre leki powodują reakcje odległe mające postać trudnych do zdiagnozowania i leczenia przebarwień skóry, paznokci lub błon śluzowych. Zmiany te mogą pojawić się na ciele po kilku dniach, miesiącach lub nawet latach.

Również składniki naszej diety mogą stać się potencjalnie niebezpieczne w połączeniu z ekspozycją na promieniowanie UV. Rośliny zawierające związki kumarynowe (pasternak, koper, pietruszka, seler, arcydzięgiel, dziurawiec, cytryna, limonka, bergamotka, nagietek, mniszek lekarski) mogą wywoływać reakcje fotoalergiczne.

Przypisy:
1. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Identyfikacja i ocena ekstremalnych zdarzeń meteorologicznych i hydrologicznych w Polsce w II połowie XX wieku.
2. Ochrona skóry przed negatywnymi skutkami promieniowania UV – Beata Stanisz, Katedra i Zakład Chemii Farmaceutycznej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu.

Leki, których przyjmowanie powinno skłonić do rezygnacji z kąpieli słonecznej:

• antybiotyki: sulfonamidy-sulfametoksazol, sulfatiazol, wszystkie tetracykliny, fluorochinolony (norfloksacyna, ciprofloksacyna, ofloksacyna),


• leki przeciwgrzybicze: itrakonazol,


• leki stosowane w trądziku: isotretinoina,


• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne: ketoprofen, ibuprofen, naproksen (w interakcje ze słońcem nie wchodzi paracetamol),


• leki moczopędne: furosemid, hydrochlorotiazyd,


• leki obniżające poziom cholesterolu: fenofibrat,


• leki stosowane w zaburzeniach psychicznych: chlorpromazyna, perazyna,


• leki przeciwcukrzycowe: glipizyd,


• hormonalna terapia zastępcza i antykoncepcja hormonalna (efektem ekspozycji na słońce są przebarwienia),


• leki przeciwdepresyjne: amitryptylina, dezipramina – ekspozycja skóry na promieniowanie słoneczne podczas stosowania tych środków grozi sinawo-czerwonymi lub szaro-niebieskimi przebarwieniami w obrębie szyi, dekoltu, dłoni oraz odbarwieniem tęczówki,


• leki przeciwmalaryczne/choroby dermatologiczne: chlorochina, hydroksychlorochina, chinakryna – przebarwienia skóry, podniebienia twardego oraz paznokci pod wpływem promieniowania UV.

źródło: „Leki współczesnej terapii”, J. K. Podlewski, A. Chwalibogowska-Podlewska; www.mp.pl

 

ABC bezpiecznego opalania – wskazówki dla pacjenta:

• latem unikaj słońca w godz. 10-14,


• nałóż krem na 30 minut przed ekspozycją na słońce,


• powtarzaj aplikację kremu co 2-3 godziny i zawsze po kąpieli,


• dzieci do 3. r.ż. oraz osoby mające włosy blond lub rude i bardzo jasną skórę nie powinny się opalać (z uwagi na małą ilość melanosomów zawsze ulegają poparzeniu słonecznemu),


• dzieciom do 6. m.ż. zaleca się stosowanie kremów z filtrem fizycznym,


• pamiętaj o kapeluszu oraz okularach przeciwsłonecznych kupionych u optyka,


• pamiętaj, że promieniowanie UVA przenika również przez ubrania,


• pamiętaj o lekkostrawnej, dobrze zbilansowanej diecie, unikaj ciepłych i ciężkich pokarmów,


• zrezygnuj z perfum (substancje fotouczulające),


• czytaj ulotki zażywanych leków, często przebywanie na słońcu jest przeciwwskazane i grozi powikłaniami.

źródło: „Ochrona skóry przed negatywnymi skutkami promieniowania UV”, Beata Stanisz, Katedra i Zakład Chemii Farmaceutycznej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu