Sezon alergii

autorka: mgr farm. Anna Jakowska

Alergia sezonowa jest ograniczona do czasu ekspozycji na uczulające alergeny, głównie powietrzno-pochodne (wziewne). W Polsce najczęściej uczulają pyłki traw (np. wiechlina łąkowa), drzew (brzoza, leszczyna, olcha) i chwastów (np. bylica pospolita). Najważniejszymi sezonowymi alergenami pleśniowymi są Cladosporium i Alternaria występujące w bardzo dużych stężeniach w suche, gorące i wietrzne dni lata.

Badanie „Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce” wykazało, że średnia częstość objawów ANN wynosiła 22,5%. Częściej chorują mieszkańcy miast niż wsi (30 vs 16%) i pacjenci płci męskiej (24 vs 21,2%). Wyniki te lokują Polskę w grupie krajów o najwyższym stopniu występowania alergii górnych dróg oddechowych. Dlatego tak ważne jest zapoznanie się farmaceutów z tym zagadnieniem oraz kompleksowa pomoc udzielana w aptece.

Pacjenci cierpiący na alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa (ANN) zgłaszają się do apteki z następującymi objawami: wyciekiem wodnistej wydzieliny, blokadą nosa, świądem oraz kichaniem. W przebiegu tej choroby biorą udział skierowane przeciwko uczulającym chorego alergenom przeciwciała immunoglobuliny E (IgE). Należy zaznaczyć, że alergia sezonowa jest chorobą ogólnoustrojową, zmniejsza wydajność pracy oraz pogarsza jakość życia (zaburzenia snu, koncentracji, światłowstręt, absencja w pracy).

Jedynym leczeniem przyczynowym ANN jest immunoterapia swoista, natomiast leczenie objawowe, które może zaproponować farmaceuta, ma za zadanie opanować objawy choroby, poprawić jakość życia pacjenta oraz zapobiec powikłaniom.

Do leków łagodzących objawy ANN należą:

• glikokortykosteroidy,


• leki przeciwhistaminowe,


• leki przeciwleukotrieinowe,


• kromony,


• leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa,


• bromek ipratropium.

Jeśli zatem do apteki zgłasza się pacjent z objawami histaminozależnymi (wodnisty katar, świąd nosa i kichanie), polecenie mu leków przeciwhistaminowych jest uzasadnione. Należy pamiętać, że doraźne podanie leku przeciwhistaminowego jest mniej skuteczne niż systematyczne leczenie. Cetyryzyna ma silne właściwości blokujące receptory H1, podczas stosowania leku nie występuje zjawisko rozwoju tolerancji, działanie leku pojawia się po ok. 1 h i utrzymuje się przez 24 h. Jest lekiem skutecznie hamującym klasyczne objawy alergii sezonowej, znalazła zastosowanie również w leczeniu pokrzywek. Niemal wszystkie objawy pokrzywki zależą głównie od pobudzenia receptorów histaminowych H1 zlokalizowanych we włóknach nerwowych i w śródbłonku, stąd też antagoniści receptora H1 są lekami pierwszego wyboru w objawowym jej leczeniu.

W celu wspomagania układu odpornościowego farmaceuta może zaproponować preparaty zawierające witaminę D3, pachnotkę zwyczajną. Pachnotka, która od stuleci jest używana jako przyprawa w krajach azjatyckich, hamuje uwalnianie histaminy oraz stymuluje limfocyty T odpowiedzialne za funkcjonowanie układu odpornościowego.

W łagodzeniu wiosenno-letnich dolegliwości alergicznych mogą być stosowane również następujące preparaty OTC:

• miejscowo leki obkurczające naczynia błony śluzowej – ksylometazolina zmniejsza opór przepływu powietrza przez przewody nosowe maksymalnie o 33% nawet przez 8 godzin, a fenylefryna o 17% przez 0,5-2 godzin,


• efedryna, fenylefryna, fenylopropanolamina, pseudoefedryna – są najczęściej stosowanymi doustnymi lekami obkurczającymi naczynia krwionośne błony śluzowej, mają słabszy wpływ na zatkanie nosa niż leki stosowane miejscowo, szybko zmniejszają niedrożność nos i mogą być stosowane doraźnie,


• kromoglikan sodowy (aerozol do nosa, krople do oczu) – hamuje uwalnianie histaminy i innych mediatorów komórkowych w przebiegu reakcji alergicznych, nie dochodzi zatem do wystąpienia samej reakcji alergicznej,


• krople do nosa z difenhydraminą (lek przeciwhistaminowy I generacji) i nafazoliną (alfa adrenomimetyk),


• maść z hydrokortyzonem – glikokortykosteroid o działaniu przeciwzapalnym, przeciwświądowym, przeciwalergicznym oraz przeciwobrzękowym,


• fizjologiczny roztwór NaCl – do przepłukania spojówek, do płukania jam nosowych także izotoniczny r-r soli morskiej,


• krople doustne, żel na skórę lub aerozol do nosa z dimetyndenem – antagonistą receptorów H1 I generacji, hamuje także działanie innych mediatorów reakcji alergicznych typu wczesnego, takich jak serotonina i bradykinina,


• preparaty do stosowania miejscowego (aerozol na skórę) o działaniu przeciwhistaminowym i obkurczającym naczynia, zawierające antazolinę i nafazolinę.

W praktyce aptecznej często spotykamy pacjentów z tzw. polekowym nieżytem nosa (PLNN), spowodowanym „nadużywaniem” leków miejscowo obkurczających błonę śluzową (oksymetazolina, ksylometazolina) lub aminy sympatomimetyczne (efedryna, pseudoefedryna, fenylefryna). PLNN cechuje się obrzękiem błony śluzowej nosa, upośledzeniem jego drożności oraz zmniejszoną skutecznością miejscowych leków obkurczających (paradoksalne nasilenie zatkania nosa). Pacjenci często mylą te objawy z alergią lub nieżytem infekcyjnym, stosując leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa nawet przez wiele tygodni. Zawsze należy uczulić pacjenta, że leki tego typu należy stosować nie dłużej niż 5 dni i zgodnie z zaleceniami.

Leki przeciwhistaminowe mogą hamować również odczyny miejscowe po ukąszeniu owadów (proporcjonalnie do udziału mechanizmów histaminozależnych). Dużą skutecznością i wygodą stosowania cieszą się preparaty do stosowania miejscowego (aerozol na skórę) o działaniu przeciwhistaminowym i obkurczającym naczynia. Zawierają one antazolinę (lek przeciwhistaminowy I generacji, zmniejsza świąd skóry i wysiew bąbli pokrzywkowych) oraz nafazolinę (działanie sympatykomimetyczne, szybko i długotrwale zwęża naczynia krwionośne, hamuje objawy związane ze stanem zapalnym). Stosowane są w stanach podrażnienia skóry po ukłuciu: komarów, mrówek, meszek, pszczół, os i innych owadów.

Gdy efekt leczenia alergii lekami OTC jest niezadowalający lub objawy kliniczne utrzymują się przewlekle, warto pacjentowi zasugerować leczenie specjalistyczne (alergolog, laryngolog).

Przypisy:
1. Zasady postępowania w alergicznym nieżycie nosa, Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce 2012, ISBN 978-83-924782-2-5
2. Consensus statement on the treatment of allergic rhinitis, Allergy, 2000; 55: 116-134