Różnicowanie trądziku zaskórnikowego i grudkowo-krostkowego w praktyce farmaceuty

autorka: dr n. med. Małgorzata Marcinkiewicz
dermatolog

Zmiany skórne typowe dla choroby pojawiają się głównie w wieku nastoletnim. Odnotowuje się coraz więcej przypadków trądziku pospolitego u osób dorosłych, a więc osób po okresie dojrzewania. Przyjmuje się, że nawet 50% kobiet i 40% mężczyzn po 25. r.ż. ma zmiany skórne typowe dla choroby.

Patogeneza
W ostatnich latach ewoluowała wiedza na temat przyczyn trądziku. Podstawowe procesy jak: 1) zaburzenie rogowacenia ujść jednostek włosowo-łojowych, 2) nadmierna czynność gruczołów łojowych, 3) kolonizacja gruczołów łojowych przez Propionibacterium acnes oraz 4) wystąpienie stanu zapalnego, nadal mają znaczenie. Jednakże w patogenezie dermatozy podkreśla się rolę procesów zapalnych i immunologicznych, wpływ neuropeptydów w tym kortykoliberyny i substancji P. Nie bez znaczenia może być również nadmierna podatność jednostki włosowo-łojowej na działanie dihydrotestosteronu. Badana jest również zależność między powstawaniem zmian skórnych typowych dla trądziku zwyczajnego a stężeniem insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1).

Obraz kliniczny
Charakterystyczne zmiany skórne zwykle obserwuje się na twarzy, choć trądzik może zająć również plecy i klatkę piersiową, a także ramiona czy pośladki. W zależności od fazy rozwoju wykwity skórne w trądziku zwyczajnym mają różną postać (Tab. 1). Początkiem wszystkich zmian jest mikrozaskórnik niewidoczny gołym okiem. Z czasem przeistacza się w zaskórnik zamknięty bądź otwarty, który nie jest zmianą zapalną.
Zaskórniki zamknięte i otwarte wyglądają jak białe i ciemne punkciki potocznie zwane wągrami. Jeśli dojdzie do rozwoju stanu zapalnego, wykwity zmieniają postać i wówczas obserwuje się grudki, krostki, guzki, ropnie, a nawet przetoki. W konsekwencji mogą powstać zmiany pozapalne jak torbiele i blizny. W związku z rozmaitym obrazem zmian przyjęto podział trądziku w zależności od przewagi poszczególnych wykwitów. W przypadku obecności licznych zaskórników bez obecności zmian zapalnych trądzik określa się mianem trądziku zaskórnikowego (acne comedogenica). Analogicznie w obrazie trądziku grudkowo-krostkowego dominują zmiany grudkowe i krostki. Cięższe przypadki trądziku obejmują trądzik ropowiczy i bliznowcowy.

Wprowadzono także dodatkowy podział z uwzględnieniem stopnia nasilenia zmian (Tab. 2), który ułatwia dobranie odpowiedniego postępowania i ocenę procesu terapeutycznego na co dzień. Jego celem jest usunięcie powstałych wykwitów, złagodzenie przebiegu dolegliwości i przede wszystkim – co jest kluczowe dla pacjentów – zapobieganie powikłaniom w postaci przebarwień pozapalnych i blizn.

Postępowanie w trądziku
Postępowanie w trądziku opiera się na preparatach miejscowych, a także doustnych. W ponad połowie przypadków wystarcza zastosowanie postępowania miejscowego. Wśród leków stosowanych zewnętrznie znajdują się m.in. retinoidy, nadtlenek benzoilu, kwas azelainowy czy antybiotyki miejscowe. Umiejętne dobranie odpowiedniego preparatu jest podstawą sukcesu terapeutycznego. Równie ważne jest zrozumienie zasad postępowania przez pacjenta. Podstawową zasadą terapii jest systematyczność. Zmian nie należy wyciskać, drapać czy dłubać. Takie zachowanie może prowadzić do nasilenia stanu zapalnego, a nawet nadkażeń czy powstania nadżerek, a czasem i blizn.

W trądziku zaskórnikowym i zaskórnikowo-grudkowym wystarczające mogą okazać się preparaty zewnętrzne stosowane w monoterapii jak retinoidy, nadtlenek benzoilu i kwas azelainowy. Antybiotyki miejscowe pozwalają zaś na ograniczenie namnażania bakterii, działając tym samym na zmiany zapalne, takie jak grudki, czy krosty. Jednakże nie powinny być stosowane w monoterapii z uwagi na ryzyko powstania lekooporności. Warto podkreślić fakt, że preparaty miejscowe mają również zastosowanie w terapii uzupełniającej postępowanie ogólne, a także w terapii podtrzymującej.
W łagodnych postaciach trądziku z niewielką liczbą wykwitów mogą okazać sie wystarczające preparaty dostępne bez recepty, zawierające m.in. takie substancje jak kwasy AHA, czy kwas salicylowy. W przypadku braku skuteczności warto zasięgnąć porady dermatologa bądź farmaceuty w celu ustalenia przyczyn niepowodzenia, określenia potrzeb skóry trądzikowej i dobrania właściwego preparatu. Istotne jest, by postępować zgodnie z zaleceniami, bowiem część z nich w przypadku niewłaściwego stosowania może dawać objawy uboczne w postaci podrażnień skóry czy uczucia pieczenia.
Choć miejscowa monoterapia przynosi wymierne efekty, większą skuteczność leczenia obserwuje się w przypadku leczenia skojarzonego. Stosuje się kurację naprzemienną substancjami z różnych grup, aplikację o różnych porach dnia czy preparaty łączone.
Postępowanie ogólne zarezerwowane jest dla przypadków średnio nasilonego i ciężkiego trądziku. Powinno być ono prowadzone pod okiem dermatologa, z którym dobra współpraca jest połową sukcesu. Zawsze jest ono bowiem postępowaniem wielomiesięcznym, przewlekłym. Podsumowując, współczesne metody walki z trądzikiem bazują na odpowiednio dobranych preparatach zarówno miejscowych jak i ogólnych. Świadomość pacjenta na temat przebiegu schorzenia i zasad stosowania zaleconych preparatów i kosmetyków przyczynia się w dużym stopniu do osiągnięcia oczekiwanych rezultatów terapeutycznych. Rola farmaceuty w całym procesie jest nieoceniona, bowiem wskazanie właściwego produktu do pielęgnacji skóry trądzikowej może znacznie wspomóc terapię. W wielu przypadkach pozwala także na rozpoczęcie walki z problemem już na wczesnym etapie, zanim trądzik zdąży się nasilić.