Retinopatia – groźne powikłanie cukrzycowe

autorka: mgr farm. Ewelina Rydzik-Strzemska

Cukrzyca to jedna z najczęściej występujących chorób cywilizacyjnych. W Polsce cierpi na nią ponad 3 mln osób. Długo utrzymujący się niewyrównany metabolizm pacjentów z cukrzycą obu typów prowadzi do występowania różnego rodzaju powikłań stanowiących poważne zagrożenie dla jakości oraz długości życia.

Powikłania cukrzycy wynikające z uszkodzenia śródbłonka naczyń prowadzą do mikro- oraz makroangiopatii. Do mikroangiopatii zaliczamy m.in. retinopatię cukrzycową, która jest najczęstszym przewlekłym powikłaniem cukrzycy dotyczącym narządu wzroku. Nieprawidłowość ta przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo, a przez to stanowi duże niebezpieczeństwo dla pacjenta. Bezpośrednimi przyczynami utraty wzroku w wyniku retinopatii są m.in.: krwotok przedsiatkówkowy lub do ciała szklistego, cukrzycowy obrzęk plamki, trakcyjne odwarstwienie siatkówki oraz jaskra neowaskularna. Niestety spośród 3 mln Polaków chorych na cukrzycę retinopatia rozwinie się aż u połowy z nich.

Czym jest retinopatia cukrzycowa?
Pod pojęciem retinopatii cukrzycowej rozumie się uszkodzenie małych naczyń krwionośnych w siatkówce oka w wyniku jej długotrwałego niedokrwienia i niedotlenienia. Uszkodzenie mikrokrążenia siatkówki uruchamia całą kaskadę patologicznych zmian w dnie oka. Uszkodzone naczynia mogą pękać, powodując krwotoki, zaś nowo powstające naczynia rosnąć na powierzchni siatkówki. Konsekwencją retinopatii cukrzycowej, mogącą wystąpić w każdym jej stadium, jest makulopatia cukrzycowa, czyli cukrzycowy obrzęk plamki żółtej.

Klasyfikacja retinopatii cukrzycowej:

• retinopatia nieproliferacyjna – to wczesna postać retinopatii, która rozpoznana pozwala na oszacowanie ryzyka postępu choroby i utraty wzroku oraz ustalenie częstości badań okulistycznych,


• retinopatia przedproliferacyjna – stanowi najcięższe stadium retinopatii nieproliferacyjnej objawiające się krwawieniem i obrzękiem siatkówki,


• retinopatia proliferacyjna – to najcięższa postać retinopatii, która prowadzi do uszkodzenia wzroku w wyniku: nawracających wylewów do ciała szklistego z nowo powstałych naczyń, odwarstwienia siatkówki na skutek pociągania jej przez błony proliferacyjne i rozwoju jaskry.

Jak często chorzy cierpią na retinopatię cukrzycową?
Częstość występowania retinopatii związana jest z niekontrolowaną glikemią, stężeniem lipidów we krwi oraz ciśnieniem tętniczym. Jej występowanie zwiększa się wraz z czasem trwania choroby. Jak podają statystyki, retinopatia cukrzycowa występuje u ok. 17% diabetyków leczonych doustnie i 45% leczonych insuliną. Niestety w cukrzycy typu 2 częstość występowania tego schorzenia wzrasta drastycznie po 5 latach trwania choroby. Szacuje się, że po 20 latach trwania choroby retinopatia rozwinie się u 60 % pacjentów z cukrzycą typu II i prawie wszystkich pacjentów z cukrzycą typu I.

Opieka farmaceutyczna
Retinopatia to jedno z najpoważniejszych powikłań cukrzycowych oka, które nieleczone prowadzi do ślepoty u ok. 80% pacjentów. Dlatego tak ważna jest kompleksowa opieka nad pacjentem diabetologicznym obejmująca współpracę lekarzy pierwszego kontaktu z diabetologami oraz okulistami. Coraz większą rolę w leczeniu osób cierpiących na cukrzycę powinni spełniać farmaceuci, którzy w swojej codziennej pracy niezwykle często spotykają pacjentów diabetologicznych. To właśnie oni w rutynowej rozmowie z pacjentem powinni ocenić aktualny stan wiedzy chorego na temat zdrowia jego oczu. Farmaceuta powinien zalecić pacjentowi wizytę u okulisty, w prosty i zrozumiały sposób tłumacząc konieczność takiej konsultacji. Istotnym elementem opieki farmaceutycznej jest również przypomnienie pacjentom o dążeniu do utrzymania prawidłowego metabolizmu cukrzycy poprzez kontrolę nie tylko poziomu cukru, ale również lipidów we krwi oraz ciśnienia tętniczego. Ponadto należy uświadomić pacjenta, że efektywność leczenia retinopatii zależy od rozpoczęcia terapii w odpowiednim czasie. Nawet gdy pacjent znajdujący się w grupie ryzyka nie obserwuje niepokojących objawów narządu wzroku, takich jak np. pogorszenie jakości widzenia czy ból gałki ocznej, powinien zgłosić się na specjalistyczne badanie okulistyczne.

Jak często diabetyk powinien badać wzrok?
W cukrzycy typu I pierwsze badanie okulistyczne należy przeprowadzić w ciągu pierwszych 5 lat od zachorowania, a najlepiej w momencie zdiagnozowania choroby. W cukrzycy typu II wizyta u okulisty powinna odbyć się w chwili diagnozy. Dodatkowo pacjent diabetologiczny powinien przechodzić badania kontrolne ze względu na początkowy bezobjawowy przebieg choroby. Jeżeli nie stwierdzono retinopatii, to badanie kontrolne zaleca się wykonywać raz w roku. W przypadku rozpoznania początkowej retinopatii nieproliferacyjnej badania kontrolne wykonuje się dwa razy w roku, zaś w zaawansowanej postaci co 3 miesiące.

U pacjentów z retinopatią przedproliferacyjną i proliferacyjną konieczne są zabiegi operacyjne, np. laserowe.

Podsumowanie
Pomimo istnienia coraz nowocześniejszych metod leczenia powikłań cukrzycy oraz rozszerzonej diagnostyki, retinopatia stanowi główną przyczynę występowania ślepoty w krajach rozwijających się. Prawidłowa kontrola glikemii, ciśnienia tętniczego oraz stężenia lipidów we krwi, zdrowy tryb życia oraz regularna kontrola okulistyczna, mogą hamować progresję patologicznych zmian w siatkówce oka, a przez to redukować ryzyko utraty wzroku.