autorka: dr n. farm. Arleta Matschay
Pracownia Farmacji Praktycznej, Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Zawiesiny doustne najczęściej sporządza się tuż przed rozpoczęciem terapii, dokonując rozpraszania w wodzie substancji leczniczej przygotowanej uprzednio przez producenta w postaci proszku, tabletek czy granulatu. Najczęściej substancjami leczniczymi przygotowywanymi w takiej formie stałej do przygotowania zawiesiny ex tempore są leki z grupy antybiotyków stosowanych w leczeniu infekcji bakteryjnych u dzieci.
Problemem lekowym w antybiotykoterapii są nieprawidłowości w zakresie nie tylko rodzaju zastosowanego antybiotyku, ale bardzo często nieodpowiedni schemat dawkowania, wielkość dawki wynikająca m.in. z niewłaściwego sporządzenia zawiesiny, czy nieodpowiednia długość terapii, co może skutkować brakiem pożądanych efektów terapeutycznych i powikłań terapii. Lekarz powinien dostosować właściwości farmakologiczne poszczególnych preparatów z indywidualnymi cechami pacjenta, takimi jak: wiek, masa ciała czy droga podania. Ponadto bardzo ważne jest ustalenie schematu właściwego dawkowania po dokonanej ocenie parametrów farmakokinetycznych ze względu na niedojrzałość czy dysfunkcje poszczególnych układów i narządów u dzieci lub dorosłych (żołądek, wątroba, jelita, nerki), a także ewentualne reakcje alergiczne, stosowane wcześniej antybiotyki i schorzenia współistniejące.
W leczeniu ambulatoryjnym u dzieci najczęściej lekarze zalecają stosowanie antybiotyków w postaci zawiesin (jeśli nie ma przeciwwskazań), gdyż powoduje to najmniej stresu podczas podania, bowiem zawiesina posiada z reguły wyrazisty słodki smak oraz przyjemny zapach. Skuteczność terapii w przypadku stosowania zawiesin doustnych zależy od ich odpowiedniego przygotowania i warunków przechowywania. Ponieważ sporządzane są one przez samych pacjentów, warto dokładnie wyjaśnić im, jak prawidłowo wykonać i przechowywać lek w tej postaci.
Informacje, które warto przekazać pacjentowi:
- Butelka szklana lub z tworzywa zawierająca wewnątrz proszek czy granulat przed otwarciem powinna zostać wstrząśnięta w celu tzw. rozluźnienia proszku czy granulatu.
- Należy zwrócić uwagę pacjentowi, iż na butelce lub etykiecie znajduje się kreseczka / linia / wyżłobienie na butelce (w zależności od producenta) określające maksymalną objętość sporządzonej zawiesiny.
- Dalej pacjent powinien napełnić butelkę z umieszczonym wewnątrz proszkiem lub granulatem wodą przegotowaną o temperaturze pokojowej (ok. 20°C) poniżej zaznaczonej linii.
- Energicznie wstrząsnąć w celu równomiernego zawieszenia substancji stałej w fazie wodnej, a następnie po chwilowym odstaniu zawiesiny ponownie uzupełnić schłodzoną wodą do oznaczonej linii i ponownie intensywnie wstrząsnąć pojemnikiem w celu wymieszania całej zawartości butelki.
- Należy wskazać konieczność każdorazowego wstrząsania butelką z zawiesiną przed pobraniem dawki leku, gdyż zawiesiny po sporządzeniu
- i w trakcie przechowywania ulegają sedymentacji. Szybkość sedymentacji zgodnie z równaniem Stokes’a maleje wraz ze zwiększeniem stopnia rozdrobnienia substancji zawieszanej lub zmniejszaniem różnicy gęstości faz oraz zwiększeniem lepkości fazy rozpraszającej (w tym celu stosuje się dodatek do zawiesin np. glicerolu lub sorbitolu).
- Pacjent musi zostać poinformowany także, w jaki sposób odmierzać zaleconą dawkę za pomocą skalowanej łyżeczki, kieliszka czy strzykawki dołączonej z reguły do opakowania. Bardzo ważna dla pacjenta jest także informacja o okresie przydatności sporządzonej zawiesiny (maksymalnie do 7-10 dni, czyli na okres kuracji) oraz warunków przechowywania (np. zawiesina antybiotyków powinna zostać umieszczona w lodówce w temperaturze 2-8°C).
- W podsumowaniu należy szczególnie zwrócić uwagę, iż nieprawidłowe sporządzenie postaci leku (dodanie zbyt dużej lub zbyt małej objętości wody w celu wykonania zawiesiny) może prowadzić w konsekwencji do przyjęcia mniejszej dawki leku przez pacjenta. A zatem może obniżyć efekt terapeutyczny, spowodować utratę kontroli nad przebiegiem procesu chorobowego czy skutkować zaprzestaniem leczenia. Z kolei w przypadku podania większej dawki leku może doprowadzić do wystąpienia nasilonych działań niepożądanych oraz kolejnych problemów medycznych i zwiększonego ryzyka hospitalizacji.