Zespół stopy cukrzycowej (ZSC)

autorka: dr n. med. Małgorzata Arciszewska
specjalista chorób wewnętrznych, diabetolog, Specjalistyczny Ośrodek Internistyczno -Diabetologiczny w Białymstoku

Zespół stopy cukrzycowej (ZSC) to powikłanie cukrzycy występujące po wielu latach choroby, choć może być też pierwszym objawem niezdiagnozowanej wcześniej i nieleczonej cukrzycy typu 2. Mianem ZSC określamy każdą patologiczną zmianę w zakresie stóp u chorego z cukrzycą: owrzodzenia, zakażenia, destrukcję tkanek głębokich – mięśni, ścięgien, kości. Przyczyną zmian w ZSC jest polineuropatia cukrzycowa (uszkodzenie włókien nerwowych czuciowych, ruchowych i autonomicznych) oraz niedokrwienie. W wyniku zaburzeń neurologicznych dochodzi do deformacji stopy: płaskostopie poprzeczne, palce szponiaste, młoteczkowate, koślawość palców, neuropatia Charcota, co w konsekwencji powoduje powstawanie modzeli, nagniotków, krwiaków pod nagniotkami. Zaburzenia czucia są powodem urazów stóp: skaleczeń, oparzeń, pęknięć zrogowaciałego naskórka. Brak potliwości stóp prowadzi do nadmiernego rogowacenia i skłonności do pękania skóry. W efekcie powstają owrzodzenia neuropatyczne: niebolesne, drążące do mięśni i kości.

Kolejną przyczyną ZSC jest niedokrwienie spowodowane chorobą naczyń obwodowych, czyli miażdżycą, która rozwija się z powodu wysokich glikemii i niejednokrotnie wysokich wartości cholesterolu. Czynnik niedokrwienny bierze udział w niemal 40% owrzodzeń stóp, jednak tylko w ok. 10% przyczyną jest niedokrwienie u pacjenta bez objawów neuropatii. Owrzodzenia niedokrwienne i niedokrwienno-neuropatyczne często ulegają zakażeniu, co bardzo pogarsza rokowanie.

W przypadku ZSC najważniejsza jest identyfikacja czynników ryzyka. Należy uczulić pacjenta diabetyka, by kontrolował pojawianie się niepokojących zmian w obrębie stóp, jak: deformacje, modzele, suchość i nadmierne rogowacenie skóry, grzybicę skóry i paznokci, wrastające paznokcie. Istotne jest również, by nie nosić zbyt ciasnego/luźnego obuwia, zwracać uwagę na zagiętą wkładkę, ciało obce w bucie, zbyt twardą podeszwę. Pacjent powinien codziennie kontrolować stan stóp przez np. oglądanie podeszwy oraz pielęgnację: codzienne mycie, dokładne osuszanie i natłuszczanie stóp, złuszczanie zrogowaciałego naskórka, prawidłowe obcinanie paznokci. Ze względu na zaburzenia czucia pacjent nie powinien chodzić boso, ani ogrzewać stóp kocem elektrycznym lub przy grzejniku.

Do pielęgnacji skóry stopy cukrzycowej zaleca się stosowanie kremów intensywnie nawilżających z mocznikiem, witaminą E i ewentualnie srebrem mającym właściwości przeciwbakteryjne. W przypadku deformacji stóp warto jest pomóc pacjentowi dobrać właściwe wkładki, np.: na płaskostopie poprzeczne czy kliny międzypalcowe w przypadku haluksów. Jako profilaktykę rozwoju neuropatii i polineuropatii cukrzycowej można zalecić stosowanie doustnych preparatów zawierających kwas alfa-liponowy w dawce 300 mg na dobę. Zalecenia profilaktyczne dotyczą pacjentów z każdym typem cukrzycy i zaburzeniami przedcukrzycowymi od chwili rozpoznania choroby, leczonych samą dietą, jak i lekami doustnymi czy insuliną.

W razie zaobserwowania u pacjenta skaleczenia, rany czy owrzodzenia należy bezzwłocznie skierować go do diabetologa. W przypadku owrzodzeń cukrzycowych nie stosuje się maści. Rana powinna być właściwie opracowana chirurgicznie. Zwykle zakładane są opatrunki żelowe z dodatkiem srebra i utrzymywane jest wilgotne środowisko leczonej rany. Istotne w procesie leczenia jest całkowite odciążenie stopy: leżenie w łóżku, używanie kul łokciowych czy wózka inwalidzkiego. Alternatywnym sposobem jest stosowanie ortezy.