Kamica nerkowa – czym jest i jak sobie z nią radzić?

autor: lek. med. Jerzy Serafiński

Schorzenie to występuje szacunkowo u 5-7% populacji. Problemem tym w większym stopniu dotknięte są społeczeństwa wysoko rozwinięte. Jest to związane z wyższym spożyciem mięsa i soli kuchennej oraz częstszym występowaniem czynników ryzyka, np. otyłości. Ważną rolę w występowaniu kamicy nerkowej mają predyspozycje genetyczne. Od dawna obserwuje się zwiększone ryzyko wystąpienia objawów kamicy u osób, których bliscy cierpieli na tę chorobę. Ponadto kamica nerkowa występuje częściej u mężczyzn (10-12%), niż u kobiet (5%). Szczyt zachorowań występuje w wieku 30-40 lat, u kobiet dodatkowo w wieku 50-65 lat.

Rodzaje kamieni nerkowych

Kamienie nerkowe najczęściej tworzą się:

• ze związków wapnia (kamienie wapniowe),


• ze związków zwanych szczawianami (kamienie szczawianowe),


• ze związków fosforanów (kamienie fosforanowe),


• ze związków kwasu moczowego (kamienie moczanowe),


• rzadziej z cystyny (kamienie cystynowe).

• najczęściej, bo u ok. 60% osób cierpiących na kamicę, kamienie zbudowane są ze związków wapnia i szczawianów (tzw. wewelit),


• u ok. 11% osób chorych kamienie składają się ze związków fosforanów, wapnia oraz szczawianów,


• w 10% przypadków kamienie zawierają głównie związki kwasu moczowego,


• u ok. 9% osób cierpiących na kamicę występują tzw. kamienie struwitowe składające się z fosforanu magnezowo-amonowego; ich pojawienie się związane jest z częstymi zakażeniami dróg moczowych,


• najrzadziej występują kamienie zbudowane z cystyny (<1% przypadków); występują u osób, których nerki wydalają do moczu zbyt duże ilości cystyny; jest to schorzenie genetyczne, na szczęście rzadko występujące.

Profilaktyka kamicy nerkowej

Badania wskazują, iż 40% pacjentów doświadcza nawrotu kamicy nerkowej do 3 lat od pierwszego epizodu w przypadku braku stosowania profilaktyki^[1]. Inaczej mówiąc, pacjent, który nie stosuje się do zaleceń w zakresie profilaktyki, „przyspiesza” nawroty kamicy nerkowej. Do najważniejszych sposobów pomagających zmniejszyć ryzyko nawrotu należy właściwe nawodnienie organizmu.

Przyjmowanie dużej ilości płynów jest podstawą profilaktyki niezależnie od rodzaju kamicy. Jeśli nie ma przeciwwskazań, zaleca się zwiększenie dobowej podaży płynów do 2-2,5 l, a w przypadku kamicy cystynowej nawet do 3-4 l. Duża ilość napojów zwiększa ilość wytwarzanego i wydalanego moczu (diurezę). W wyniku zwiększenia przepływu płynów przez drogi moczowe kamienie trudniej się formują, a mniejsze łatwiej ulegają wypłukaniu.

W czasie snu diureza spada (wyjątkiem są pacjenci z niewydolnością serca), mocz staje się bardziej gęsty i obfity w krystaloidy. Powoduje to lepsze warunki do powstawania kamieni. Zwiększenie ilości płynów wypijanych przed snem oraz dodatkowe podawanie środków regulujących wydzielanie moczu, działających odkażająco na drogi moczowe i normalizująco na gospodarkę koloidowo-krystaloidową moczu zapobiega tworzeniu się kamieni.

O właściwym nawodnieniu powinny pamiętać osoby aktywne fizycznie, tj. regularnie biegające, ćwiczące na siłowni itp. W czasie wysiłku fizycznego organizm traci dodatkowo od 1 do 2 l wody na godzinę. Jak wskazują badania ubytek ten nie zawsze jest uzupełniany w wystarczającym stopniu. Niedobór płynów może wynosić nawet 0,5 l. Podobne deficyty płynów mogą zaistnieć w czasie narażenia na wysoką temperaturę otoczenia, zarówno w pracy (hutnicy, górnicy), jak również w czasie wakacyjnych wyjazdów. Niewystarczające nawodnienie może nastąpić także zimą, przy przebywaniu w intensywnie ogrzanych pomieszczeniach – wówczas utratę płynów dodatkowo przyśpiesza niska wilgotność powietrza.

O zaleceniach tych szczególnie powinny pamiętać osoby z rozpoznaną kamicą nerkową – powinny uzupełniać płyny systematycznie, mierząc ilość wypijanej wody. Doskonałym miernikiem stopnia nawodnienia organizmu jest nawet orientacyjna ocena częstości i ilości oddawanego moczu. Ponadto kamicę nerkową powoduje lub przyspiesza niekorzystny odczyn moczu (zbyt kwaśny lub zasadowy). Na formowanie się złogów mogą mieć wpływ: zakażenia układu moczowego (szczególnie nawracające), zastój moczu, wady rozwojowe układu moczowego, jak również niedobór w moczu substancji przeciwdziałających kamicy oraz występowanie w moczu organicznych jąder krystalizacji^[2].

W zależności od rodzaju kamicy należy stosować odpowiednią dietę, aby ograniczyć podaż substancji, z których powstają kamienie.

Pomimo doskonalenia technik w zakresie inwazyjnych i nieinwazyjnych metod stosowanych do usuwania złogów moczowych, przeciwdziałanie nawrotom kamicy nerkowej nadal opiera się na dwóch głównych zaleceniach: zmniejszaniu ilości substancji prowadzących do tworzenia się złogów i zwiększaniu diurezy. Należy pamiętać, iż każdorazowo szczegółowe zalecenia dla pacjenta przygotowuje lekarz w oparciu o etiologię kamicy. W przypadku nawrotów kamicy często udaje się ustalić jej rodzaj, a dzięki właściwie dobranej i ściśle stosowanej przez pacjenta profilaktyce można zmniejszyć ryzyko nawrotów choroby.

Przypisy:
1. Różański W.; Patogeneza kamicy moczowej. Część 1. Przegląd Urologiczny 2009; 10 (5); 20-23.
2. Krzysztof Bar, Paweł Płaza, Kamil Muc, Kamica układu moczowego, Lekarz 11/2008, s. 35-38.