Pielęgnacja skóry u osób chorych na cukrzycę

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia cukrzyca (diabetes mellitus) zalicza się do chorób metabolicznych i charakteryzuje się podwyższonym poziomem glukozy we krwi wynikającym z zaburzonego wydzielania lub działania insuliny. Uznano ją za chorobę cywilizacyjną i należy ona do jednej z pięciu najczęstszych przyczyn zgonów w krajach rozwiniętych. Szacuje się, że w roku 2030 ponad 7% populacji osób dorosłych będzie cierpiało na cukrzycę. Choroba z czasem obejmuje wiele narządów i układów, a wspólnym mianownikiem jest uszkodzenie naczyń krwionośnych (mikro- i makroangiopatia). Często dochodzi także do rozwoju neuropatii obwodowej, która może przyczynić się do wystąpienia zmian na skórze u chorych na cukrzycę. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że zachorowało, dopóki nie pojawią się typowe objawy kliniczne. Czasem rozpoznanie choroby mogą umożliwić powikłania skórne, które obserwuje się nawet u 30% pacjentów. Nierzadkim problemem jest zwiększona wrażliwość na różnego typu infekcje skóry, zwłaszcza bakteryjne i grzybicze. Pacjenci uskarżają się na kandydozę w typowej lokalizacji, czyli na błonach śluzowych jamy ustnej i narządów płciowych, choć inne miejsca na ciele są równie podatne na zakażenie drożdżakiem Candida albicans. Infekcja przebiega często w postaci zapalenia mieszków włosowych lub wyprzenia, zwłaszcza u osób otyłych z cukrzycą typu 2.

Oprócz właściwego leczenia ważna jest odpowiednia pielęgnacja skóry. Pacjenci powinni zadba zwłaszcza o fałdy skórne, gdzie nadmierne ucieplenie i zwiększona wilgotność skóry prowadzą do maceracji, mikrourazów i w konsekwencji skóra łatwo ulega zakażeniu. Dlatego też właściwa higiena, a więc mycie ciała dobrze dobranymi preparatami, które mają odpowiednie pH i skład oraz właściwości nawilżające, a także osuszanie fałdów skóry, może przyczynić się do zmniejszenia częstości infekcji skórnych u pacjentów z cukrzycą.

Większość chorych na cukrzycę uskarża się na suchość skóry, nadwrażliwość i świąd. Do takiego stanu przyczynia się uszkodzona bariera ochronna naskórka, utrata nawodnienia i osłabienie funkcjonowania gruczołów łojowych. Wskazuje się także na rolę wolnych rodników, które mogą prowadzić do wspomnianych zaburzeń. Wydaje się zatem, że zapobieganie dysfunkcji naskórka doprowadzi do poprawy stanu skóry. Zgodnie z zaleceniami Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (American Diabetes Association) profilaktyka u osób chorych na cukrzycę powinna objąć również regularne stosowanie emolientów.

Wedle definicji emolienty to preparaty nawilżająco-natłuszczające. Zawartość wody w warstwie rogowej naskórka na odpowiednim poziomie oraz niezachwiana warstwa lipidowa to elementy kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania skóry. Stąd nacisk na to, by emolient wpływał na poprawę właściwości ochronnych bariery naskórkowej, w tym na zmniejszenie przeznaskórkowej utraty wody i utrzymanie prawidłowego poziomu lipidów. Wspomniane preparaty nawilżająco-natłuszczające regulują również złuszczanie naskórka, a także, co ważne dla diabetyków, zmniejszają uczucie świądu. Istotna w pielęgnacji skóry emolientami jest systematyczna i wielorazowa aplikacja. Stosowanie emolientów jest konieczne nawet w przypadku braku jakichkolwiek oznak klinicznych. Jedno z badań przeprowadzonych w Polsce na temat skuteczności i właściwości kosmetycznych balsamu do ciała i kremu do stóp u diabetyków ze współistniejącą suchością skóry pokazało, że pacjenci dobrze oceniają taką metodę profilaktyki suchej skóry.

Istotny jest skład preparatów nawilżająco-natłuszczających (patrz: ramka). Warto też zwrócić uwagę na konsystencję preparatu emolientowego. Obecnie na rynku dostępne są różne postacie emolientów, jak balsamy, emulsje, kremy czy lotion. Taka różnorodność pozwala na dopasowanie preparatu do potrzeb chorego.

Farmaceuta jest osobą, która powinna przypomnieć pacjentowi o konieczności właściwej pielęgnacji suchej skóry i doradzić stosowny produkt. Odpowiednio dobrany produkt zachęci pacjenta do jego systematycznego stosowania, tak istotnego nw przypadku profilaktyki zmian skórnych w przebiegu cukrzycy. Regularna codzienna aplikacja emolientu redukuje suchość skóry, odczucie świądu, ale również przyczynia się do redukcji zużycia innych miejscowych preparatów przeciwzapalnych. Wspomniane postępowanie pozytywnie wpływa na okres remisji i skutkuje obniżeniem kosztów terapii. Warto zatem kłaść nacisk na włączenie do leczenia pacjentów cukrzycowych preparatów nawilżająco-natłuszczających nie tylko ze względów zdrowotnych, lecz także finansowych.

 

Warto wymienić również objawy skórne mogące świadczyć o cukrzycy:

• rumień cukrzycowy – ciemny rumień twarzy, żółtawe zabarwienie dłoni i stóp,


• tendencja do zakażeń bakteryjnych i grzybiczych, zwłaszcza kandydozy,


• łupież rumieniowy (erythrasma) – zakażenie bakteryjne, ogniska rumieniowe ze złuszczaniem, najczęściej w pachwinach,


• rogowacenie ciemne – zrogowaciałe i przebarwione ogniska głównie w okolicy pach, szyi, rąk,


• obrzęk cukrzycowy twardzinopodobny – imituje twardzinę, zmiany na karku i górnej części tułowia,


• obumieranie tłuszczowate – stopniowy zanik tkanki tłuszczowej zwłaszcza na wyprostnych częściach podudzi,


• plamki Binkleya – czerwono-brązowe plamki na podudziach,


• cukrzycowy zespół sztywnej skóry (ręce Dürera) – gruba i woskowata skóra głównie w obrębie dłoni,


• kępki żółte – zmiany grudkowe o żółtym zabarwieniu najczęściej w okolicy powiek


• ziarniniak obrączkowaty – przewlekła zapalna choroba skóry, zmiany układają się koliście,


• porfiria późna skórna – typowo pęcherze w miejscach narażonych na działanie czynników mechanicznych.

Co powinny zawierać emolienty dla diabetyków:
Preparaty o działaniu nawilżająco-natłuszczającym mają na celu zatrzymać wodę w naskórku i dostarczyć skórze brakujących lipidów. Dlatego w swoim składzie powinny znaleźć się cenne ceramidy i wolne kwasy tłuszczowe, w tym kwasy omega 3-6-9, które uzupełniają macierz warstwy rogowej naskórka:

• kwasy omega-3 zabezpieczają skórę przed nadmiernym wysuszeniem i chronią przed uszkodzeniem,


• kwasy omega-6 są odpowiedzialne za gojenie ran i regenerację naskórka,


• kwasy omega-9 ułatwiają utrzymywanie wody w naskórku.

Emolient powinien zawierać także humektanty, które wiążą i zatrzymują wodę w skórze, substancje okluzyjne tworzące cienką warstwę na powierzchni naskórka zapobiegającą utracie wody z jego głębszych warstw oraz inne substancje, które mają między innymi właściwości przeciwzapalne.