Pielęgnacja pacjentów z odleżynami

autorka: lek. Małgorzata Marcinkiewicz
dermatolog

Jednym z trudniejszych zagadnień związanym z przewlekłą opieką nad osobą narażoną na długotrwałe obniżenie aktywności ruchowej jest profilaktyka i leczenie odleżyn. O odleżynie mówimy wtedy, gdy w wyniku długotrwałego ucisku lub połączenia ucisku i rozrywania dochodzi do miejscowego uszkodzenia skóry a także tkanek do niej przyległych. Przedłużający się ucisk prowadzi nieuchronnie do zaburzeń ukrwienia, a tym samym do niedotlenienia i niedożywienia tkanek, powstania martwicy i wytworzenia trudno gojącego się owrzodzenia. Oprócz ucisku w powstawaniu odleżyny biorą udział siły tarcia i siły ścinające, ale przede wszystkim nieprawidłowa pielęgnacja osoby unieruchomionej. Czynnikami sprzyjającymi tworzeniu się odleżyny mają także stan ogólny pacjenta, wiek, budowa ciała, stan odżywienia czy stan skóry. Miejscami szczególnie predysponowanymi do powstania odleżyny są obszary ciała, gdzie wypukłe części kostne znajdują się blisko powierzchni skóry. Przy sprzyjających warunkach odleżyna tworzy się w ciągu kilku godzin, a nawet szybciej. Powstałe owrzodzenie na skórze może przy braku odpowiedniego postępowania penetrować głębsze tkanki, aż do powięzi i mięśni, a czasem nawet do stawów i kości. W celu oceny stopnia zaawansowania odleżyn amerykańska organizacja National Pressure Ulcer Advisory Panel (NPUAP) opracowała czterostopniową skalę (patrz: tabela). Ocena ciężkości rany ułatwia personelowi medycznemu i opiekunom w dostosowaniu odpowiednich metod profilaktycznych i leczniczych.

Profilaktyka przeciwodleżynowa ma kluczowe znaczenie w pielęgnacji pacjentów unieruchomionych czy o ograniczonej aktywności ruchowej. Osoby sprawujące opiekę powinny zwracać szczególną uwagę na zmianę pozycji ciała swoich podopiecznych zagrożonych odleżynami celem skrócenia czasu i osłabienia nacisku działającego na wrażliwe obszary ciała. Częstotliwość zależy między innymi od mobilności pacjenta, jego ogólnego stanu i kondycji skóry. Istotne także jest podłoże, na którym leży czy siedzi osoba unieruchomiona. Zalecane jest stosowanie materacy piankowych o podwyższonej specyfikacji u osób leżących, a u siedzących w fotelach czy wózkach poduszek do siedzenia rozkładających nacisk ciała.

Należy pamiętać także o odpowiedniej pielęgnacji skóry. Nie może być ani przesuszona, ani wilgotna. Ważna jest codzienna higiena, zwłaszcza miejsc intymnych. Warto stosować oliwki, lotiony czy kremy celem natłuszczenia i nawilżenia skóry. Dobrze dobrany preparat do ciała pozwoli na lepszą regenerację naskórka, wygładzi i uelastyczni skórę. Jeśli dojdzie do powstania odleżyny, należy szybko działać. W przeciwnym razie rana może się powiększyć i pogłębić, może też dojść do jej nadkażenia. W zależności od stopnia zaawansowania odleżyny wskazane jest leczenie zachowawcze i/lub interwencja chirurgiczna. Miejscowe leczenie odleżyn obejmuje redukcję ciśnienia, oczyszczanie rany, walkę z bólem, zapobieganie infekcjom oraz stosowanie opatrunków zapewniających wilgotne środowisko gojącej się rany. Idealny opatrunek dopasowuje się do dna rany, chroni odleżynę, kontroluje poziom wysięku, jest łatwy w stosowaniu.

Współczesnym standardem w terapii ran przewlekłych jest utrzymanie optymalnie wilgotnego środowiska. Wilgoć ułatwia epitelializację, zwiększenie syntezy kolagenu, zmniejszenie liczby zakażeń, migrację makrofagów do łożyska rany. W tym celu stosuje się opatrunki hydrokoloidowe, opatrunki typu hydrofiber czy alginianowe. Ze względu na ich właściwości absorpcyjne wchłaniają wysięk z rany. Stworzone przy użyciu nowych technologii zmniejszają ryzyko maceracji skóry wokół rany. Ich wymianie nie towarzyszy ból. Jeśli w dnie odleżyny znajduje się tkanka martwicza, należy ją rozmiękczyć i usunąć. Metody oczyszczania dzielą się na mechaniczne, autolityczne, enzymatyczne i biologiczne. Oczyszczanie enzymatyczne odbywa się przy pomocy preparatów enzymatycznych jak streptokinaza w postaci maści lub żelu czy poprzez nasączenie nimi na przykład opatrunków alginianowych. Pomocnym opatrunkiem jest żel hydrokoloidowy, który za sprawą wysokiego uwodnienia ułatwia oddzielenie strupa martwiczego w ranach suchych. Ze względu na ryzyko infekcji w ranach odleżynowych bywa konieczne stosowanie leków zdolnych do penetracji i eradykacji biofilmu bakteryjnego. Często polecanym środkiem jest wodny roztwór dichlorowodorku oktenidyny. Nie powoduje reakcji alergicznych i ma niską cytotoksyczność. Dobrą praktyką jest łączenie opatrunków zawierających srebro z antyseptykiem zawierającym oktenidynę. Na rynku dostępny jest także antybakteryjny opatrunek w żelu zawierający wspomnianą substancję. Warto nadmienić, że opatrunki żelowe wymagają opatrunku wtórnego, wierzchniego.

Nowoczesne opatrunki spełniają wiele funkcji i przyczyniają się do szybszego gojenia odleżyn. Współczesna koncepcja wilgotnego leczenia umożliwiła osiągnięcie lepszych rezultatów w walce z ranami odleżynowymi. Jednak najistotniejszym aspektem wciąż pozostaje kwestia zaangażowania w pielęgnację osoby narażonej na długotrwałe obniżenie aktywności ruchowej i edukacji zarówno personelu medycznego jak i opiekuna oraz właściwe postępowanie profilaktyczne w celu możliwie największej redukcji ryzyka powstania odleżyn.