Statystyki Krajowego Rejestru Nowotworów podają, że w ciągu roku odnotowuje się w Polsce około 2 tys. nowych zachorowań na raka tarczycy. Podobnie jak w przypadku większości rodzajów nowotworów newralgiczny jest moment rozpoznania – im szybciej choroba zostanie zdiagnozowana, tym większa szansa na odniesienie sukcesu terapeutycznego przez pacjenta. Co może pomóc w jej wcześniejszym wykrywaniu? Kluczem do sukcesu jest profilaktyka i regularne badania, a te, w ramach pierwszego etapu samokontroli, można wykonać samodzielnie w domu. Jak zrobić to w prawidłowy sposób?
Tarczyca – centrum dowodzenia
Zbudowany z dwóch płatów – prawego i lewego, umiejscowiony w przednio-dolnej części szyi, jeden z największych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Tarczyca, bo o niej mowa, bez wątpienia znajduje się w gronie najważniejszych narządów ludzkiego organizmu. Jej podstawowym zadaniem jest produkcja i wydzielanie hormonów: tyroksyny (T4), trójjodotyroniny (T3) i kalcytoniny. Funkcją kalcytoniny jest regulacja gospodarki wapniowo fosforanowej organizmu, natomiast tyroksyna i trójjodotyronina wpływają na całkowitą przemianę materii, syntezę i degradację białek. Biorą one również udział w reakcjach węglowodanów i tłuszczów, a także w zwiększaniu ilości wytwarzanego w organizmie ciepła. Hormony tarczycy to także istotne znaczenie dla metabolizmu pośredniego, tj. zużycia tlenu, glikolizy, glukoneogenezy czy oksydacji kwasów tłuszczowych. W konsekwencji można zaobserwować efekty jej działania praktycznie w każdym narządzie – sercu, wątrobie czy nawet mięśniach szkieletowych. Aby tarczyca prawidłowo funkcjonowała, przysadka mózgowa musi wydzielać właściwe ilości hormonu tyreotropowego (TSH). Mechanizm obejmujący wytwarzanie hormonów tarczycy pod wpływem TSH określa się mianem sprzężenia zwrotnego ujemnego osi podwzgórze-przysadka. Oznacza to, że gdy stężenie hormonów tarczycy rośnie, podwzgórze i przysadka przestają wydzielać TSH, co w efekcie prowadzi do hamowania ich produkcji.
Co powinno niepokoić?
Mając na uwadze znaczenie prawidłowej pracy tarczycy dla organizmu, nie dziwi fakt, że wszelkie zaburzenia jej funkcjonowania znajdują odzwierciedlenie w złym samopoczuciu pacjentów. I tak, jeśli tarczyca produkuje zbyt duże ilości wolnych hormonów FT3 i FT4, korelujące z supresją stężenia TSH, mówi się o nadczynności tego narządu. Jeśli stężenia FT3 i FT4 są prawidłowe, a jedynie stężenie TSH jest obniżone, oznacza to subkliniczną postać nadczynności.
Jedną z jej najczęstszych przyczyn jest choroba Gravesa-Basedova (schorzenie o podłożu autoimmunologicznym). Do objawów klinicznych pozwalających zdiagnozować tę jednostkę chorobową zalicza się: nadpobudliwość, bezsenność, trudności w koncentracji, tachykardię, spadek masy ciała przy zwiększonym apetycie, zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet czy zwiększoną potliwość. Często towarzyszą jej również wytrzeszcz oczu i powiększenie tarczycy – wole.
Z kolei, gdy stężenie tyreotropiny (TSH) wzrasta z powodu obniżonego stężenie tyroksyny i trijodotyroniny, jest to przesłanką do stwierdzenia występowania niedoczynności tarczycy. Podobnie, jak w przypadku nadczynności, tu także wyróżnia się subkliniczną postać choroby – gdy jedynym odchyleniem od prawidłowości jest podwyższone stężenie TSH. Może mieć ona zarówno podłoże autoimmunologiczne w postaci choroby Hashimoto, jak i jatrogenne, np. z powodu leczenia amiodaronem, solami litu czy zastosowania jodowych środków kontrastowych.
Symptomy, które prezentuje pacjent ze zdiagnozowaną niedoczynnością tarczycy, to m.in.: zmęczenie, spowolnienie, senność, depresja, niepokój, suchość skóry, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, obrzęk powiek, dłoni, twarzy. Chorzy zmagają się również ze wzrostem masy ciała, upośledzoną tolerancją zimna i bradykardią.
Z powodu wielokierunkowości działania hormonów tarczycy, ich niedobór może inicjować powstanie wielu innych jednostek chorobowych. I tak konsekwencją zbyt małej ilości tego rodzaju hormonów, może być dyslipidemia, zwiększone ryzyko pojawienia się cukrzycy typu 2 czy incydentów sercowo – naczyniowych. Co więcej, u kobiet może stanowić podłoże do rozwoju niepłodności albo wystąpienia poronień i przedwczesnych porodów – między innymi dlatego tak ważne jest jak najszybsze postawienie właściwej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Samobadanie
Symptomatologia chorób tarczycy jest bardzo zróżnicowana. Niełatwo więc postawić konkretną diagnozę, opierając się głównie na obrazie dolegliwości z jakimi zmaga się pacjent w życiu codziennym. Pomocnym narzędziem, które pozwala odpowiedzieć na pytanie czy istnieją podstawy do niepokoju i pogłębionej diagnostyki chorób tarczycy, jest jej samobadanie (patrz: ramka obok).
Inne rodzaje badań tarczycy
Podstawą w obrazowaniu stanu tarczycy jest badanie ultrasonograficzne – pozwoli ono na wykrycie guzków lub woli. Ono również powinno być wykonywane regularnie – przynajmniej raz na dwa lata. Ocenę pracy tego gruczołu umożliwiają też badania laboratoryjne. Należy zmierzyć stężenie hormonów: TSH, FT3 i FT4. Bardzo pomocne jest także określenie miana przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (ATPO, antyTPO) i/lub przeciw tyreoglobulinie (ATG, antyTG). Jeśli jest ono podwyższone, można uznać to za „prognozę” wystąpienia niedoczynności tarczycy w przyszłości. Bardziej zaawansowanym badaniem, jest scyntygrafia tarczycy. Wykorzystuje się w niej izotopy promieniotwórcze, np.: technet metastabilny (Tc99m) oraz izotopy jodu (I-123, I-131) – gromadzone przez gruczoł tarczowy, dzięki zdolności do aktywnego wychwytu jodu. Intensywność tego zjawiska cechuje proporcjonalność do czynności gruczołu. Ostateczną procedurą umożliwiającą postawienie diagnozy w kierunku nowotworu tarczycy jest wykonanie biopsji, która polega na aspiracji materiału z podejrzanej zmiany i poddaniu jej obserwacji pod mikroskopem. Niemniej, najłatwiejszą metodą pozwalającą na kontrolę stanu tarczycy jest regularne samobadanie jej w domu – warto przypominać o tym pacjentom, podkreślając znaczenie tej formy prewencji. Oby znalazła się ona na liście regularnie wykonywanych badań w domu i nawyków każdego Polaka.
Jak wykonać samobadanie tarczycy?
- Wystarczy posiadać lustro i szklankę wody. Należy stanąć przed lustrem tak, żeby widzieć przednią część szyi, wyciągnąć szyję ku górze i wziąć łyk wody. Przełykając wodę, należy bacznie obserwować szyję, sprawdzając czy nie pojawiają się na niej guzki, wypukłości lub jakiekolwiek niesymetryczne zmiany.
- Drugim, równie prostym sposobem na zbadanie tarczycy w domu, jest badanie palpacyjne. Dotykając palcami tarczycy, warto zwrócić uwagę na parametry ją charakteryzujące, tj.: wymiar, powierzchnia, obecność guzków, twardość/miękkość oraz jej bolesność. Oczywiście takie badanie powinno zostać powtórzone w gabinecie lekarskim i wykonane przez endokrynologa. Ważne jest, aby tego rodzaju badania nie wykonywać ze zbyt dużą siłą nacisku – mogłoby to skutkować zapaleniem tarczycy. Guzek na szyi, powiększenie jej obwodu w postaci obrzęku czy odczucie bolesności, to sygnały, które powinny zmotywować pacjenta do odbycia wizyty lekarskiej i ewentualnej poszerzonej diagnostyki.
- Przesłanką do kontroli endokrynologicznej są również takie symptomy, jak: problemy z przełykaniem, oddychaniem i uczucie ucisku w przełyku.
- Bardzo ważnym aspektem w udzielaniu porad pacjentowi, dotyczących samodzielnego sprawdzania stanu tarczycy, jest uspokojenie go, że wyczucie guzka nie jest jednoznaczne z diagnozą nowotworu. Najważniejsze, żeby skłoniło go to do weryfikacji obecności i rodzaju guzka u lekarza. Istotne, aby taka domowa samokontrola odbywała się regularnie, najlepiej raz w miesiącu.