Nerki – jak prawidłowo dbać o ich zdrowie?

Parzysty, bogato ukrwiony narząd, położony pozaotrzewnowo, po obydwu stronach kręgosłupa, pełniący wiele istotnych funkcji w ludzkim organizmie – tak istotnych, że stwierdza się, iż wpływa na utrzymaniu stałości składu środowiska wewnętrznego ustroju. Tak można  w skrócie zdefiniować nerkę. Współcześnie dbanie o jej prawidłowy stan bywa lekceważone, a przecież jej właściwe funkcjonowanie jest niezbędne do pełnienia podstawowych funkcji życiowych. W jaki sposób dbać o zdrowie nerek i czy warto sięgać po środki wspomagające ich pracę na co dzień?

Rola nerek w organizmie człowieka

Podstawowa rola nerek w ludzkim organizmie obejmuje trzy główne funkcje: wydalniczą, regulacyjną i endokrynną. Pierwsza z nich oznacza, że nerki umożliwiają usunięcie  z organizmu końcowych produktów przemiany materii oraz nieprzyswajalnych bądź toksycznych substancji egzogennych. Dzieje się to za sprawą procesu powstawania moczu, który zachodzi w nefronach, czyli podstawowych jednostkach czynnościowych nerek.

W ciałkach nerkowych nefronów zachodzi filtracja krwi, a w kolejnych elementach ich budowy, tj. kanalikach nerkowych, resorpcja i sekrecja. Dwa ostatnie mechanizmy prowadzą do powstania moczu ostatecznego i regulacji stężenia różnych substancji w osoczu, bowiem powodują odpowiednio: wchłanianie zwrotne substancji i aktywne wydzielanie do moczu toksyn i niektórych elektrolitów. Dzięki sprawowaniu funkcji regulacyjnej utrzymują one stałą objętość wody w organizmie, stężenie poszczególnych elektrolitów, ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych i stężenie jonów wodorowych. W związku z tym zostaje zachowana homeostaza wodno-elektrolitowa i uregulowana gospodarka kwasowo-zasadowa. Poprzez wpływ na gospodarkę wodno-elektrolitową, nerki wpływają także na ciśnienie tętnicze krwi. Z kolei będąc narządem endokrynnym, zajmują się produkcją hormonów lub ich prekursorów. Mogą też degradować hormony lub inne aktywne biologicznie substancje. Do związków syntetyzowanych w nerkach należą: renina (wpływająca na ciśnienie tętnicze krwi), erytropoetyna (niezbędna do prawidłowej erytropoezy szpikowej) i wazoaktywne prostaglandyny. Nerki są również miejscem, w którym dochodzi do hydroksylacji 25-OH-D3, co skutkuje powstaniem aktywnej postaci witaminy D3.

Podstawowe zasady dbania o zdrowie nerek

Filarem prawidłowego dbania o zdrowie nerek jest bez wątpienia odpowiednie nawodnienie. Oznacza to, że każdy powinien pamiętać o podaży przynajmniej 1,5-2 litrów płynów na dobę. Więcej przyjętych płynów to zwiększona diureza, a więc nasilony przepływ moczu w układzie moczowym – zmniejsza to ryzyko powstawania kamicy nerkowej. Należy przy tym pamiętać, że zdarzają się sytuacje, w których dochodzi do wzmożonej utraty płynów i może zaistnieć potrzeba uzupełnienia ich w większej ilości, np. w czasie wysiłku fizycznego czy w czasie trwania pory letniej, gdy człowiek intensywniej się poci. Ważny jest oczywiście również rodzaj spożywanego płynu – najbardziej rekomendowaną opcją jest nisko zmineralizowana woda mineralna. Warto przy tej okazji obalić mit, głoszący dobroczynny wpływ piwa na nerki – woda jest zdecydowanie zdrowszym wyborem.

Drugim istotnym aspektem profilaktyki chorób nerek jest aktywność fizyczna, ponieważ zmniejsza ona ryzyko nadwagi – jednego z czynników sprzyjających kamicy moczowej oraz przewlekłej chorobie nerek, poza tym ułatwia wydalenie z moczem kryształków. Wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia zalecają 30-60 minut dziennie wysiłku tlenowego o średniej intensywności, wykonywanego przez 5 dni w tygodniu.

Kluczowe w kwestii dbania o nerki na co dzień jest też regularne opróżnianie pęcherza. Powstrzymywanie się od oddawania moczu, predysponuje do uszkodzenia nerek i większego ryzyka rozwoju infekcji. W przypadku wystąpienia infekcji dróg moczowych, nie wolno ich bagatelizować – niewyleczone prowadzą do poważnych powikłań, takich jak niewydolność nerek.

Nie należy również zapominać o regularnym wykonywaniu profilaktycznych badań. Jakie badania są niezbędne do upewnienia się, że nerki prawidłowo spełniają swoje funkcje? Podstawowym narzędziem diagnostycznym, jednocześnie łatwo dostępnym i tanim, jest badanie ogólne moczu. Ważnym badaniem, które przeprowadza się, analizując próbkę moczu, jest także ocena wskaźnika AER, czyli stopnia wydalania albumin z moczem (weryfikowanego na podstawie dobowej zbiórki moczu) bądź ACR – wskaźnik albumina/kreatynina (dzięki analizie pierwszej rannej lub przygodnej próbki mocz). Z kolei oddając do badania krew, warto zmierzyć wskaźnik eGFR, tj. szacowany wskaźnik filtracji kłębuszkowej, który stanowi podstawową miarę wydolności nerek. W obszarze badań, które są przydatne w diagnostyce potencjalnych chorób nerek, mieści się również badanie ultrasonograficzne, które zobrazuje ich strukturę. Takie profilaktyczne badania powinny być wykonywane przynajmniej raz do roku.

Ważnym aspektem wśród zasad prawidłowego dbania o nerki, jest kontrola też takich parametrów, jak ciśnienie tętnicze czy poziom glukozy na czczo, gdyż nadciśnienie tętnicze i cukrzyca są najczęstszymi przyczynami rozwoju przewlekłej choroby nerek.

Czego warto unikać?

Poza szeregiem wskazań, co warto robić, dbając o zdrowie nerek, istnieją również ograniczenia, mówiące o tym, czego należy się wystrzegać. W celu utrzymania właściwego stanu nerek, trzeba unikać:

• zbyt dużej ilości soli – chlorek sodu obecny w popularnej soli kuchennej, spożywany w zbyt dużych ilościach, powoduje zwiększone usuwanie wapnia przez nerki do moczu, co zwiększa ryzyko kamicy moczowej. Więcej soli w diecie oznacza też większą szansę na zachorowanie na nadciśnienie, będące jedną z głównych przyczyn zachorowania na przewlekłą chorobę nerek. Nie należy więc spożywać więcej niż 5 gr soli na dobę;
• nadmiaru wapnia (powyżej 1000--1200 mg/dobę) – jest jednym z głównych składników codziennej diety, niemniej, spożywanie go w nadmiarze, prowadzi do powstawania trudno rozpuszczalnych związków, zwiększając przy tym ryzyko powstania kamicy moczowej;
• białka w ilości przekraczającej dzienne zapotrzebowanie (zalecane dzienne spożycie to około 0,9g/kg m.c./dobę) – problem spożywania białka w zbyt dużej ilości wiąże się z faktem, że produktem jego przemian jest kwas moczowy – trudno rozpuszczalny związek eliminowany wraz z moczem. W związku z tym nadmiar białka oznacza nadmiar kwasu moczowego, co z kolei skutkuje większą szansą na wystąpienie kamieni nerkowych, zawierających moczany;
• papierosów – sprzyjają powstawaniu raka nerki;
• leków nefrotoksycznych – należą do nich, m.in. współcześnie nadużywane niesteroidowe leki przeciwzapalne i inhibitory pompy protonowej, ale również antybiotyki – zwłaszcza z grupy aminoglikozydów, a także sulfonamidy, diuretyki, lit, warfaryna, środki kontrastujące stosowane podczas badań obrazowych.

Jakie składniki ziołowe wspierają pracę nerek?

Dbając o zdrowie nerek, warto, poza zachowywaniem powyższych zasad właściwego stylu życia, włączyć dodatkową suplementację, która wesprze nerki w sprawowaniu ich kluczowych zadań. Wspomniana suplementacja bazuje na ziołowych składnikach, których pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu moczowego, został potwierdzony i które w związku z tym od lat są tradycyjnie wykorzystywane. Do ziół wspierających pracę nerek należą:

• kłącze perzu (Graminis rhizoma, syn. Agropyri repentis rhizoma) – udowodniono jego aktywność diuretyczną, za którą odpowiedzialne są składniki olejku eterycznego, mannitol i kwas glikolowy.
• korzeń lubczyka (Levistici radix) – aromatyczny surowiec olejkowy, pomaga w zwiększeniu ilości wydalanego moczu.
• ziele nawłoci (Solidaginis herba) – surowiec flawonoidowy wykazujący wyraźne działanie moczopędne za sprawą obecności diglikozydu fenolowego – lejokarpozydu oraz flawonoidów i saponin.
• liść brzozy (Betulae folium) – udowodniono, że działa wyraźnie moczopędnie, nie drażniąc przy tym nerek. Aktywność tę zawdzięcza zawartości flawonoidów i olejku eterycznego, a także estrów triterpenowych. Zwiększając ilość wydalanego moczu, przyczynia się do uzyskania efektu „przepłukania” układu moczowego.
• ziele skrzypu (Equiseti herba) – zawiera flawonoidy, saponiny i związki krzemu, które sprawiają, że wykazuje aktywność moczopędną.
• korzeń pietruszki (Petroselini radix) – działa moczopędnie.
• ziele rdestu (Polygoni herba) – ten surowiec, podobnie jak poprzednie, także wykazuje działanie w kierunku zwiększenia ilości wydalanego moczu.

Analizując właściwości powyższych surowców roślinnych, można wyciągnąć wnioski, że ich zastosowanie skutkuje przede wszystkim zwiększeniem ilości eliminowanej wody z organizmu. Ma to ogromne znaczenie dla pracy, którą wykonują na co dzień nerki. Komu takie zioła warto zarekomendować? Tak naprawdę każdemu, kto chce wesprzeć prawidłowe funkcjonowanie dróg moczowych i wspomóc pracę swoich nerek. Produkcja odpowiedniej ilości moczu i pozbywanie się wraz z nim z organizmu toksycznych substancji to priorytetowe funkcje pełnione przez nerki, a które zarazem sprawiają, że narządy te mają kluczowe znaczenie dla właściwej pracy całego organizmu. Warto więc dbać o ich zdrowie, unikając składników, które mogą im zaszkodzić i stosując te, które poprawią ich działanie.