Testy alergiczne

autorka: dr n. med. Katarzyna Wrotek
specjalista chorób wewnętrznych, alergolog, członek Polskiego Towarzystwa Alergologicznego

Badanie alergii na skórze
Testy skórne służą do oceny reaktywności skóry przy kontakcie z alergenem. Prostota i duże bezpieczeństwo wykonania sprawiły, że są one obecnie najczęściej wykonywanym badaniem diagnostycznym w alergologii.

Ze względu na sposób nakładania alergenów najczęściej wykonywane są:

• punktowe testy skórne (PTS),


• naskórkowe testy płatkowe (NTP).

Punktowe testy skórne (PTS) są wykonywane u pacjentów z podejrzeniem reakcji IgE-zależnej (reakcja typu natychmiastowego). Najczęściej na skórę nakładane są alergeny wziewne (powietrznopochodne) i/lub pokarmowe.
W zestawach alergenów wziewnych obecne są alergeny psa, kota, grzybów pleśniowych, roztocza kurzu domowego, pyłki drzew, traw, chwastów. W składzie zestawu pokarmowego często obecne jest mleko krowie, orzechy, jajka kurze, ryby, mięso, pomidory, cytrusy, marchewka, ryż, soja, mąka pszenna i żytnia.
Testy skórne powinny być wykonywane przez wyszkolony personel w odpowiednio wyposażonym gabinecie zabiegowym. Wymagane jest również przygotowanie pacjenta obejmujące kilka punktów:

1. Na testy należy się zgłosić w stanie dobrego zdrowia (bez ostrej infekcji, gorączki). Po infekcji warto odczekać ok. 7 dni.


2. Zaostrzenie choroby alergicznej wyklucza nakładanie na skórę alergenów.


3. Należy odstawić leki, które mogą zmienić wynik badania, np. przeciwhistaminowe na 7 dni, glikokortykosteroidy w maściach i kremach na 14 dni.


4. W czasie ciąży testy skórne nie są nakładane.

Alergeny są nakładane w postaci kropli na skórę dłoniowej części przedramienia pozbawioną zmian chorobowych, a następnie w obrębie kropli jest nakłuwana skóra na głębokość ok. 0,4 mm. W celu weryfikacji prawidłowej reakcji skóry nakładana jest kontrola ujemna (fizjologiczny roztwór soli) oraz dodatnia (roztwór histaminy). Prawidłową reakcją skóry na kontrolę dodatnią będzie bąbel, rumień i świąd. Wyniki odczytywane są po 20 minutach od nałożenia alergenów. Za dodatnie (świadczące o uczuleniu) uznawane są bąble o średnicy > 3 mm. Ujemny wynik testów skórnych nie wyklucza choroby alergicznej.
Naskórkowe testy płatkowe (NTP) są wykonywane w celu oceny reaktywności skóry na różne związki chemiczne rozpowszechnione w otoczeniu (kosmetyki, środki do pielęgnacji ciała, chemia gospodarcza). Za pomocą tej metody badana jest alergia kontaktowa (IV typ reakcji immunologicznej) stanowiąca przyczynę wielu odmian wyprysku.
Przed i w trakcie NTP pacjenci nie mogą przyjmować glikokortykosteroidów (ani miejscowo ani ogólnie) oraz innych leków działających przeciwzapalnie i przeciwalergicznie. Reaktywność skóry i odpowiedź układu immunologicznego zmienia również opalanie (zakazane 4 tygodnie przed badaniem) oraz choroby zapalne i zakaźne. W czasie badania nie należy moczyć skóry pleców. Alergeny nakładane są na skórę pleców w okolicy nadłopatkowej i międzyłopatkowej pod okluzją. Pierwszy odczyt wykonywany jest po 48 godz. (po zdjęciu alergenów), kolejny po 72 godz. lub 96 godz. Przy ocenie wyniku brane są pod uwagę:

• rumień – (+)


• rumień i grudki – (++)


• rumień, grudki, pęcherzyki – (+++)


• naciek, pęcherzyki – (++++)

Podobnie jak w PTS, ujemny wynik testu nie wyklucza uczulenia na badane alergeny, natomiast dodatni przemawia za alergiczną przyczyną zmian skórnych. Ze względu na ogromną liczbę alergenów kontaktowych (jest ich co najmniej kilkaset) nie sposób badać wszystkich. Dlatego proponowane są zestawy tych najczęściej wywołujących alergie kontaktowe. Obecnie standardowy zestaw w Polsce obejmuje 30 alergenów. Są również opracowane testy do badania wybranych grup zawodowych np. fryzjerów, stomatologów, mechaników samochodowych, rolników itd. Najczęstsze alergeny kontaktowe nakładane na skórę to: metale (nikiel, chrom, kobalt), parafenylenodwuamina, formalina, żywice, tiuram, substancje zapachowe, konserwanty, barwniki, balsam peruwiański, lanolina, euceryna, neomycyna.
Testy skórne mogą stanowić podstawę diagnostyki chorób alergicznych przy spełnieniu kilku warunków. Po pierwsze są wykonywane w oparciu o wystandaryzowane, nieprzeterminowane i przechowywane w odpowiednich warunkach wyciągi alergenowe. Po drugie badanie przeprowadza odpowiednio przeszkolony personel w prawidłowo wyposażonym gabinecie zabiegowym. Po trzecie interpretacji testów dokonuje doświadczony lekarz specjalista z uwzględnieniem danych z wywiadu i badania przedmiotowego.

Badanie alergii we krwi
Polega na oznaczeniu przeciwciał IgE we krwi pacjenta. Badanie jest wykonywane przy podejrzeniu mechanizmu I, czyli reakcji natychmiastowej IgE-zależnej. Oznaczanie IgE całkowitego ma obecnie niewielkie znaczenie w diagnostyce chorób alergicznych. Jest wymagane przy kwalifikacji do terapii omalizumabem. Zwiększone stężenie całkowitego IgE występuje w takich stanach, jak: choroby alergiczne, pasożytnicze, alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna, zespoły limfoproliferacyjne, mononukleoza zakaźna, zespół nerczycowy.
W diagnostyce alergii oznaczane jest IgE specyficzne (swoiste) dla poszczególnych alergenów, np. na kota, osę, pszczołę, mleko itd. W laboratoriach dostępne są również zestawy najczęściej uczulających czynników tzw. panele pokarmowy, oddechowy, mieszany. Warto z nich korzystać z powodu korzystniejszej ceny niż za zestawienie pojedynczych alergenów.
Do badania krwi w kierunku alergii nie trzeba się przygotowywać. Można je wykonywać w trakcie nasilenia dolegliwości, w czasie leczenia przeciwalergicznego bez konieczności odstawienia leków, a także u małych dzieci. Badanie swoistych IgE we krwi jest również wykorzystywane przy kwalifikacji pacjenta do immunoterapii alergenowej. Wynik dodatni potwierdza mechanizm IgE zależny oraz pozwala na kwalifikację do odczulania. Wynik ujemny nie wyklucza alergii na badane czynniki, dlatego podobnie jak testy skórne, powinien być interpretowany przez doświadczonego specjalistę. Wyniki są przedstawiane w zależności od stężenia swoistego IgE z podziałem na klasy (patrz: tabela).

Istnieje grupa osób zdrowych, bez objawów choroby alergicznej, u których są stwierdzane podwyższone stężenia swoistych IgE. Osoby te warto informować o zwiększonym ryzyku wystąpienia dolegliwości alergicznych w przyszłości. Należy pamiętać, że zarówno testy skórne jak i badanie swoistych IgE we krwi są metodami pomocniczymi i nie mogą zastąpić szczegółowo zebranego wywiadu. Interpretowanie wyłącznie wyników prowadzi najczęściej do błędów w diagnostyce i dalszym postępowaniu.