Łupież: charakterystyka skórnego problemu i możliwości jego zwalczania – cz. 1

Łupież jest jednym z najczęstszych problemów skórnych na całym świecie, bo dotyka aż do 50% populacji^[1]. Mimo że jego występowanie jest powszechne, dla wielu zmagających się z nim osób nadal stanowi intymny temat, nierzadko powodujący obniżenie jakości życia, niską samoocenę i spadek jakości relacji międzyludzkich.

Rodzaje łupieżu – łupież zwykły (suchy), łupież tłusty

Łupież najczęściej kojarzy nam się ze złuszczającymi się, drobnymi, białymi płatkami. Jednak może on manifestować się również przez złuszczanie się tłustych, dużych, żółtych łusek, ponieważ problemowi łupieżu może towarzyszyć łojotok o różnym stopniu nasilenia^[2]. Ten problem skóry głowy może objąć całą linię włosów, jak i okolice skóry za uszami, a także brwi. Zmagające się z nim osoby mogą czuć łagodny świąd, choć jest to rzadki objaw^[3].

Istnieją dwie postaci łupieżu: tzw. zwykła i tłusta. W wypadku łupieżu zwykłego (potocznie nazywanym łupieżem suchym) obserwuje się drobnopłatkowe złuszczanie na skórze głowy. Łuski są drobne i białe, w dosyć łatwy sposób odchodzą od skóry głowy, np. podczas czesania. Szczyt głowy, okolica ciemieniowa i skronie to najczęstsze miejsca występowania tej formy łupieżu. Przy tym problemie raczej nie odnotowuje się wypadania włosów^[4].

Zmagając się z łupieżem tłustym, można zaobserwować łuski o żółtym odcieniu, które są tłuste, ale też mocno przytwierdzone do skóry głowy. Mogą się tworzyć strupy, nierzadko pojawiają się stan zapalny i swędzenie. Przy przewlekłym stanie może dojść do problemu wypadania włosów^[5]. Ta forma może być następstwem wcześniej występującego łupieżu zwykłego.

Kogo dotyka problem łupieżowy i z jakimi schorzeniami może współwystępować?

Łupież może wystąpić niemal u każdego, ale pewne czynniki zwiększają podatność na tę dolegliwość. Częstość występowania łupieżu może zależeć od płci – stwierdzono, że populacja męska jest bardziej podatna na tę przypadłość skórną niż populacja żeńska^[6]. Najwyższy poziom nasilenia przypada na okres około 20. roku życia u mężczyzn, rzadziej u kobiet^[7].

Wzmożona aktywność gruczołów łojowych pojawia się najczęściej właśnie wśród mężczyzn pomiędzy 18. a 40. rokiem życia. Okres dojrzewania oraz wiek średni charakteryzują się mniejszym nasileniem nadaktywności gruczołów łojowych, która ustępuje na starość, co przekłada się na obserwację, że problem rzadko występuję u osób powyżej 75. roku życia^[8].

Do wystąpienia łupieżu mogą również predysponować pewne schorzenia, wśród nich są choroby neurologiczne, takie jak choroba Parkinsona oraz zaburzenia psychiczne, np. depresja^[9]. Sprzyjające warunki do wystąpienia łupieżu powstają także podczas osłabienia organizmu^[10].

Wrażliwa skóra głowy stanowi kolejny możliwy czynnik predysponujący do łupieżu. Podatność ta może wzrosnąć, szczególnie kiedy skóra w takim stanie jest narażona na działanie wielu produktów kosmetycznych^[11]. Jedno z badań przeprowadzonych w USA i Chinach wskazało zaś, że częstotliwość występowania opisywanego problemu skórnego różni się w zależności od grupy etnicznej – wśród przedstawicieli rasy białej wynosi 66-82%^[12].

Uważa się, że łupież i łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) to spektrum tych samych problemów skórnych dotykających łojotokowych obszarów ciała. Różnica polega na tym, iż łupież dotyczy skóry głowy, z kolei ŁZS może obejmować również inne obszary łojotokowe^[13].

Czynniki predysponujące

W wypadku tego problemu skórnego nie można mówić o jednej przyczynie wywołującej i determinującej jego występowanie. Zarówno czynniki wewnętrzne, jak i środowiskowe mogą predysponować osobę do pojawienia się łupieżu.

Co zatem jest najczęstszą przyczyną? Stan naskórka, aktywność gruczołów łojowych, a może niewłaściwa pielęgnacja? Przyjrzyjmy się temu bliżej, ponieważ niektóre czynniki mogą się ze sobą łączyć i prowadzić do wystąpienia łupieżu.

1. Nadmierne łuszczenie się naskórka
   Wśród przyczyn nadmiernego łuszczenia się wymienia się zaburzoną proliferację (mnożenie się komórek) naskórka. Zamiast występować co 28 dni, występuje ona co 7-15 dni. Dzieje się to na skutek zaburzonej przepuszczalności bariery ochronnej naskórka, co pobudza proliferację komórek – w ten sposób powstają łuski^[14]. Dlaczego przy występowaniu łupieżu proces złuszczania jest tak przyśpieszony? Naukowcy nie mają co do tego pewności – możliwe, że wpływają na to pewne uwarunkowania genetyczne. Proces nadmiernego złuszczania może być również warunkowany przez uszkodzenia powierzchni naskórka przez niesprzyjające czynniki zewnętrzne, np. twardą wodę używaną do mycia głowy.
2. Grzyb Malassezia
   Malassezia spp. to lipofilne grzyby drożdżopodobne, odgrywające główną rolę w powstawaniu podłoża dla łupieżu^[15]. Drożdżaki te umiejscawiają się tam, gdzie występują gruczoły łojowe, i tworzą florę fizjologiczną skóry^[16]. Na zdrowej skórze głowy Malassezia furfur stanowi 45% całej mikroflory, natomiast na skórze z łupieżem – aż 70%^[17]. W sprzyjających warunkach, m.in. gdy występuje nadmiar sebum na skórze głowy, grzyby te namnażają się bez kontroli, a w rezultacie powstaje łupież. Wiele obserwacji może potwierdzić patogenną rolę grzybów Malassezia w łupieżu oraz łojotokowym zapaleniu skóry. Istnieją jednak także silne dowody, które wskazują, że nie tylko obecność Malassezia, lecz także indywidualne predyspozycje i interakcje gospodarza z tym rodzajem drożdżaków mają największe znaczenie w patogenezie omawianych problemów skórnych^[18].
3. Łojotok, przetłuszczanie się skóry głowy
   Wydzieliny łojowe przyczyniają się do powstawania łupieżu (mowa wtedy o łupieżu tłustym). Sebum produkowane przez gruczoły łojowe jest głównym pożywieniem dla grzybów z gatunku Malassezia. W związku z powyższym ważna jest regulacja warunków fizjologicznych skóry, co może się przełożyć na wyhamowywanie rozwoju łupieżu^[19]. Ta regulacja wiąże się używaniem preparatów o działaniu przeciwłojotokowym.
4. Czynniki wewnętrzne i zewnętrzne – prowokujące
   Warto znaczyć, że czynnikami wyzwalającymi łupież są zarówno czynniki mikrobiologiczne, jak i niemikrobiologiczne^[20]. Na rozwój i zaostrzenie problemu łupieżowego wpływa wiele czynników endo- i egzogennych^[21]. Bardzo trudno jest dziś wskazać jedną przyczynę lub zestaw głównych przyczyn, które powodują łupież^[22]. Dlatego warto mieć na uwadze szerokie działanie przeciwłupieżowe, które obejmuje dobór odpowiednich preparatów pielęgnacyjnych, ale także tworzenie odpowiedniego środowiska i przestrzeganie zasad pielęgnacyjnych sprzyjających utrzymaniu zdrowej skóry głowy.

Czynniki wpływające na rozwój i zaostrzenie problemu łupieżowego

CZYNNIKI ENDOGENNE – wewnętrzne:

• predyspozycje genetyczne
• czynniki hormonalne (np. androgeny)
• czynniki immunologiczne
• osłabienie organizmu
• zaburzenia emocjonalne (np. stres)
• używki (papierosy, alkohol)
• niewłaściwa dieta (np. nadmierne spożycie cukru, skrobi, tłuszczów nasyconych)

CZYNNIKI EGZOGENNE – zewnętrzne:

• błędna pielęgnacja obejmująca zbyt częste mycie i szczotkowanie lub zbyt rzadkie mycie, a także mycie źle dobranymi szamponami
• nadmierne stosowanie środków do stylizacji
• zanieczyszczenia powietrza
• klimat (nasilenie w okresie zimowym)