Budowa jamy nosowej oraz związane z nią warunki fizjologiczne mają decydujące znaczenie dla depozycji leku stosowanego miejscowo oraz jego redystrybucji poprzez oczyszczanie śluzowo rzęskowe; to z kolei wpływa na jego wchłanianie i warunkuje skuteczność leczenia. Optymalnym obszarem depozycji leków podawanych donosowo jest błona śluzowa małżowiny nosowej środkowej i przewodu nosowego środkowego. W tej okolicy dochodzi do turbulentnego ruchu powietrza wskutek zmiany kierunku przepływu z pionowego na poziomy. Dodatkowo na szybkie wchłanianie deponowanego w tej okolicy leku wpływa dobrze unaczyniona błona śluzowa z porowatym, łatwo przepuszczalnym śródbłonkiem naczyń.
Donosowa droga podawania leków
Na depozycję leku w obrębie małżowiny nosowej środkowej i przewodu nosowego środkowego wpływają dwa elementy – postać leku oraz technika jego podania
[3]. Wśród metod stosowanych w celu zwiększenia wchłaniania jedną z najważniejszych jest wydłużenie czasu przebywania leku i kontaktu ze śluzówką. W tym celu stosowane są różne środki mukoadhezyjne, takie jak pochodne celulozy czy alginian czy chitosan
[2].
Ograniczeniem związanym z donosową drogą podania mogą być miejscowe działania niepożądane związane z oddziaływaniem składników leku na rzęski lub błonę śluzową nosa. Podając lek donosowo należy także zwrócić uwagę na możliwość częściowej utraty dawki leku w wyniku działania oczyszczania śluzowo-rzęskowego czy w przypadku stanów zapalnych nosa na zwiększone wydzielanie śluzu, wydzieliny śluzowo-surowiczej i ropnej ograniczających wchłanianie[2, 5, 7].
Postacie farmaceutyczne leków donosowych
- Postaciami farmaceutycznymi najczęściej podawanymi drogą donosową są krople, aerozole i żele.
- Krople to najprostsza donosowa postać farmaceutyczna. W niektórych przypadkach ich podawanie może być uciążliwe, gdyż lek może dostawać się do krtani, trudne może być podanie dokładnej dawki i może dochodzić do przedawkowania[5, 6, 8, 9].
- Aerozole, podobnie jak krople, są łatwe do podania, posiadają szybki efekt działania i są łatwo dostępne. Ich potencjalną wadą jest możliwość kontaminacji ze względu na kontakt aplikatora ze śluzówką nosa. Aerozole donosowe, z wyjątkiem urządzeń wyposażonych w dozownik pozwalający na precyzyjne odmierzenie dawki leku, obarczone są ryzykiem niedokładnego podania żądanej dawki[5, 6, 8, 9]. W urządzeniach bez dozownika wielkość wyzwolonej dawki w znacznym stopniu zależy od siły nacisku na zbiornik z lekiem. Takie urządzenia nie powinny być stosowane, zwłaszcza u dzieci, ze względu na małą powtarzalność dawek oraz łatwą możliwość przedawkowania leku[4]. Najczęstsze błędy związane ze stosowaniem leków w postaci aerozoli donosowych to podawanie ich zbyt głęboko i kierowanie strumienia na przegrodę nosa – mogą spowodować wystąpienie objawów niepożądanych, takich jak krwawienie z błony śluzowej nosa i uczucie nadmiernego wysychania, aż do tworzenia strupów. Na depozycję leku podawanego donosowo wpływa również kąt rozproszenia roztworu w postaci aerozolu. Przykładowo zmniejszenie kąta z 60° na 30° wpływa na przesunięcie depozycji leku do tylnych obszarów jamy nosowej i jego szybsze usuwanie z błony śluzowej przez ruch rzęsek[3]. Innym problemem, który występuje w przypadku aerozoli donosowych, jest wchłanianie podanego leku przez przewód pokarmowy. Pochodne imidazoliny nie powinny być podawane niemowlętom i małym dzieciom w postaci aerozolu donosowego, ponieważ ze względu na dużą szybkość wchłaniania istnieje możliwość wywoływania zaburzeń oddychania i stanów śpiączkowych[5].
- Żele donosowe są roztworami lub zawiesinami o wysokiej gęstości. Są postacią, która pozwala na dokładne odmierzenie dawki leku, posiada wydłużony czas przebywania leku w nosie, a co za tym idzie zwiększa jego wchłanianie, jednocześnie zmniejsza się klirens rzęskowy. Istotne jest także zmniejszenie wypływu leku z nosa ze względu na wysoką gęstość, zmniejszanie nieprzyjemnego posmaku związanego ze zmniejszonym połykaniem leku, zmniejszenie spływania po tylnej ścianie gardła oraz mniejsze działanie drażniące związane z substancjami pomocniczymi o działaniu łagodzącym i zmiękczającym. Żele o odpowiednich właściwościach reologicznych wydłużają czas kontaktu leku ze śluzówką w miejscu wchłaniania, co istotnie wpływa na wchłanianie substancji czynnej[1, 5, 6, 8, 9]. Żele donosowe są postacią, która pozbawiona jest typowych dla kropli lub aerozoli niedogodności. Dlatego zwłaszcza w przypadku dzieci podanie żelu aplikatorem jest bardziej korzystne, pozwala na ograniczenie ilości połykanego leku i w konsekwencji działań niepożądanych. Ma to szczególne znaczenie w przypadku stosowana u dzieci pochodnych imidazoliny, takich jak ksylometazolina lub oksymetazolina, które po dostaniu się do krążenia mogą powodować działania niepożądane ze strony układu krążenia i układu oddechowego[5].
Piśmiennictwo:
1. Alagusundaram A. I wsp. Nasal drug delivery system – an overview. Int. J. Res. Pharm. Sci. 2010 1(4), 454-465.
2. Ali A. i wsp. Enhanced bioavailability of drugs via intranasal drug delivery system. Int. Res. J. Pharm. 2012, 3(7), 68-74.
3. Cichocka-Jarosz E., Kwinta P. Technika podawania leków donosowo w leczeniu nieżytu nosa. Medycyna Praktyczna 19.11.2013. http://www.mp.pl/artykuly/27731.
4. Emeryk A.: Glikokortykosteroidy donosowe – jak ważny jest aplikator. Alergia, 2009, 4: 6-10.
5. Grześkowiak E., Sznitowska M. Podanie na błony śluzowe. w Biofarmacja. Red. Sznitowska M., Kaliszan R.; Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2014 str. 249.
6. Pires et al. Intranasal Drug Delivery: How, Why and What for? J Pharm Pharmaceut Sci 2009, 12(3), 288-311.
7. Rakhi Ch., Lakshmi G. Nasal route: A novelistic approach for targeted drug delivery to CNS. Int. Res. J. Pharm. 2013, 4(3), 59-62.
8. Sharma P.K. et. al. Review on nasal drug delivery system with recent advancemnt Int. J. Pharm. Pharmaceut. Sci. 2011 Suppl. 2, 3, 6-10.
9. Zarembski D.G., Zavod R.M. Cough, Cold, and Allergic Rhinitis. in Gibaldi;s Drug Delivery Systems in Pharmaceutical Care. Ed. Desai A., Lee M.; American Society of Health System Pharmacists 2007, p. 475.