Dieta wspomagająca układ immunologiczny

Wiele czynników niemodyfikowalnych (predyspozycje genetyczne, wiek) oraz środowiskowych (m.in. stres, zanieczyszczenie powietrza, palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu) moduluje naszą odporność. Jednak niewątpliwie kluczowym w tej kwestii jest właściwy sposób odżywiania.

W związku z powyższym opracowano specjalne diety wspomagające układ odpornościowy, które mają za zadanie zwiększać odporność i wspomagać czynność układu chłonnego związanego z jelitem (GALT – ang. gut associated lymphoid tissue). Przede wszystkim pamiętać należy, że warunkiem niezbędnym w utrzymaniu lub wzmacnianiu odporności naszego organizmu jest regularne spożywanie posiłków. W prawidłowo zaplanowanej diecie powinna znaleźć się odpowiednia ilość wszystkich makro- i mikroskładników, tj. pełnowartościowego białka, tłuszczów i węglowodanów, witamin i składników mineralnych, bowiem tylko dobrze odżywiony organizm jest w stanie skutecznie walczyć z chorobotwórczymi wirusami i bakteriami.

Wyniki badań dowodzą, że osoby niedożywione łatwiej zapadają na różne infekcje w porównaniu z osobami charakteryzującymi się prawidłowym stanem odżywienia. Również stosowanie restrykcyjnych diet ubogoenergetycznych, w których dzienna podaż energii dostarcza mniej niż 1000 kcal istotnie zmniejsza odporność organizmu.

Pamiętać należy jednak, że i nadmiar energii dostarczanej z gorszej jakości pożywienia niekorzystnie wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. W tej kwestii dowiedziono, że spożywanie produktów będących źródłem węglowodanów prostych w postaci fruktozy, glukozy i sacharozy (około 20 łyżeczek dziennie) istotnie osłabia zdolność limfocytów Th1 do obrony przeciwwirusowej.

Również i dieta dostarczająca znaczne ilości tłuszczu, szczególnie kwasów tłuszczowych nasyconych (tłuszcze zwierzęce) i trans (krakersy, ciastka, paluszki) postrzegana jest jako czynnik zwiększający ryzyko infekcji. Jednak naukowcy zauważyli, że ważna jest nie tylko całkowita zawartość tłuszczu w diecie, ale również jego pochodzenie. Immunomodulacyjna aktywność tłuszczu wiąże się przede wszystkim z zawartością i wzajemną proporcją w pożywieniu nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 do kwasów tłuszczowych omega-3. W typowej zachodniej diecie stosunek obu kwasów jest nieprawidłowy i wynosi nawet 10:1. Tymczasem zalecane proporcje tych kwasów wynoszą od 4:1 do 1:1. Kwasy tłuszczowe omega-6 znajdują się w olejach: słonecznikowym, sojowym i z pestek winogron. Źródłem tych kwasów są również pestki z dyni, orzeszki ziemne, sezam, oraz margaryny miękkie. Z kolei źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 są tłuste ryby morskie, olej lniany i rzepakowy oraz orzechy włoskie. Udowodniono, że kwasy omega-3 hamują nadmierną odpowiedź immunologiczną oraz zmniejszają syntezę prostaglandyn i leukotrienów, interleukiny 1 i czynnika martwicy nowotworu (TNF – Tumor Necrosis Factor) – silnych mediatorów procesów zapalnych w ustroju.

Utrzymanie prawidłowej sprawności układu odpornościowego wymaga odpowiedniej podaży witamin (witamina C, D, A, E) i składników mineralnych (cynk, żelazo, selen). W cynk bogate są produkty zbożowe z pełnego przemiału, ryby i owoce morza. Ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego poprzez zwiększanie liczby przeciwciał i hamowanie namnażania drobnoustrojów chorobotwórczych jest selen. W składnik ten bogate są m.in. orzechy.

Kolejnym ważnym pierwiastkiem, zwiększającym odporność organizmu jest żelazo. Jego źródłem jest mięso, następnie ryby, oraz jajka. Z kolei żelazo niehemowe o nieco mniejszej przyswajalności znajdziemy w zielonych warzywach liściastych lub ziarnach zbóż. Witamina E, której źródłem są warzywa zielone, orzechy i oleje, wspomaga działanie układu odpornościowego, nasila odpowiedź typu komórkowego oraz usprawnia czynność limfocytów T (komórki układu odpornościowego, odpowiedzialne za komórkową odpowiedź odpornościową).

Czynnikiem zwiększającym przyswajalność żelaza, a przy okazji wzmacniającym układ odpornościowy jest witamina C, obecna w owocach cytrusowych, brokułach, papryce, kalafiorze, kapuście, ziemniakach oraz w natce pietruszki. Dodatkowo witamina ta jest również pomocna w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego, powodując pobudzenie syntezy komórek odpornościowych. Do naszej diety należy włączyć również marchew, morele i dynię. Produkty te są bogatym źródłem witaminy A, która stymuluje wzrost wytwarzania ciał odpornościowych we krwi. W badaniach prowadzonych na przestrzeni ostatniego dwudziestolecia udowodniono również rolę witaminy D w regulowaniu funkcji układu immunologicznego. Niedobór tej witaminy jest związany z pojawieniem się chorób nowotworowych, autoimmunologicznych i infekcji. Udowodniono, że limfocyty T pacjentów o niskim poziomie witaminy D nie mają aktywnego enzymu PLC-gamma 1 niezbędnego do ich prawidłowego działania. Dodatkowo w badaniach

prowadzonych w systemie in vitro postać aktywna biologicznie – 1α,25-dihydroksycholekalcyferol pobudza różnicowanie monocytów, blokuje proliferację limfocytów T oraz wydzielanie przeciwciał przez limfocyty B (komórki układu odpornościowego odpowiedzialne za wytwarzanie przeciwciał). Witamina D w 20% dostarczana jest wraz z pożywieniem. Produkty zawierające największe jej ilości to ryby morskie i oleje rybne. Mniejsze ilości witaminy D obecne są w mięsie, drobiu, podrobach i produktach mlecznych. 90% witaminy D jest wytwarzane w toku przemian zachodzących w skórze.

W związku z tym, że błony śluzowe przewodu pokarmowego człowieka pozostają w stałym kontakcie z wieloma czynnikami wnikającymi z pożywieniem, pełnią one zasadniczą rolę w utrzymaniu właściwej ochrony naszego organizmu. W przewodzie pokarmowym bytuje korzystna dla zdrowia człowieka jelitowa flora bakteryjna.

Wiele badań prowadzonych na modelu zwierzęcym, a także z udziałem ludzi dowodzi, że składnikiem diety niezbędnym w budowie naturalnej bariery ochronnej organizmu są zawierające bakterie kwasu mlekowego fermentowane przetwory mleczne, takie jak naturalny kefir, maślanka lub jogurt, a także kiszona kapusta i ogórki kiszone. Zaleca się, aby w okresie jesienno-zimowym codziennie wypijać 2 szklanki naturalnego jogurtu, kefiru lub maślanki, a do obiadu serwować surówki na bazie kiszonych warzyw.