Dieta w stanie przedcukrzycowym

Wczesne wykrycie zaburzeń metabolizmu węglowodanów ogranicza możliwość rozwoju cukrzycy typu 2 i jej groźnych dla zdrowia powikłań. Zasadniczą kwestią w przypadku wykrycia stanu przedcukrzycowego, jak i w celu zapobiegania jego wystąpienia, jest m.in. zmiana nawyków żywieniowych i przestrzeganie odpowiedniej diety.

Według danych zgromadzonych przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną na cukrzycę choruje obecnie około 8% dorosłych Polaków. Natomiast liczba osób, u których występuje tzw. stan przedcukrzycowy (ang. prediabetes), może być nawet kilkukrotnie wyższa. Jak zauważono, brak działań profilaktycznych skutkuje tym, że każdego roku u 11% osób ze stwierdzonym stanem przedcukrzycowym rozwija się cukrzyca typu 2. Stan przedcukrzycowy diagnozuje się wówczas, gdy u pacjenta występuje nieprawidłowa glikemia na czczo (ang. impaired fasting glucose, IFG) i/lub nieprawidłowa tolerancja glukozy (ang. impaired glucose tolerance, IGT). Nieprawidłową glikemię stwierdza się, gdy stężenie glukozy na czczo mieści się w przedziale 100-125 mg/dl. Natomiast nieprawidłową tolerancję glukozy rozpoznaje się, gdy stężenie glukozy w doustnym teście tolerancji glukozy (ang. oral glucose tolerance test, OGTT), w 120 minucie po podaniu 75 g glukozy wynosi 140-199mg/dl. Czynniki ryzyka związane z występowaniem stanu przedcukrzycowego to przede wszystkim nadmierna masa ciała i brak aktywności fizycznej. Tym samym pacjentom ze zdiagnozowanym stanem przedcukrzycowym zaleca się systematyczną redukcję masy ciała (ok. 0.5-1 kg/tydzień), którą można osiągnąć, stosując dietę o zmniejszonej podaży energii i wysiłek fizyczny.

Jak dotąd brak jest jednak wystarczających dowodów naukowych na ustalenie jednej, uniwersalnej diety zapobiegającej rozwojowi cukrzycy. W chwili obecnej w prewencji cukrzycy zaleca się różne modele żywienia i pacjenci mogą stosować zarówno dietę śródziemnomorską, jak i dietę DASH (ang. Dietary Approaches to Stop Hypertension), dietę wegetariańską lub wegańską. Natomiast pacjentom nie zaleca się głodówek. Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się wyższym udziałem tłuszczu, przy czym znaczny odsetek energii (20-25%) dostarczają kwasy tłuszczowe monoenowe pochodzące z oliwy z oliwek i orzechów. Guasch-Ferré i wsp. uważają, że prozdrowotne, hipoglikemiczne działanie diety śródziemnomorskiej można przypisać związkom polifenolowym zawartym w komponentach tej diety, takich jak resweratrol w czerwonym winie lub oleoeuropeina w oliwie z oliwek. Dieta DASH z kolei charakteryzuje się mniejszą podażą energii z tłuszczu, a wyższym udziałem energii z węglowodanów. Zalecane jest spożycie pełnoziarnistych produktów zbożowych, owoców, warzyw, nabiału o niskiej zawartości tłuszczu oraz ryb.

Liese i wsp. zauważyli, że wyższy stopień adherencji do modelu diety DASH w większym stopniu ogranicza możliwość rozwoju cukrzycy, a działanie to naukowcy wiążą z obecnością w diecie błonnika pokarmowego. Szczególnie zalecane są jego rozpuszczalne w wodzie frakcje (pektyny, ß-glukany). W ten rodzaj błonnika bogate są przede wszystkim płatki owsiane, kasza jęczmienna, jabłka i śliwki. Z kolei wyniki prospektywnych badań kohortowych dowodzą, że niższe ryzyko wystąpienia stanu przedcukrzycowego i samej cukrzycy dotyczyło osób, które w swojej racji pokarmowej uwzględniały więcej produktów pochodzenia roślinnego.

Chociaż wspomniane diety różnią się kompozycją makroskładników, to wszystkie posiadają wiele cech wspólnych. Zalecenia żywieniowe każdej z nich uwzględniają spożycie pełnoziarnistych produktów zbożowych, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym (<55 IG), warzyw i owoców, orzechów, roślin strączkowych, olejów roślinnych, np. oliwy z oliwek, oleju lnianego, chudego mięsa i ryb oraz ograniczają spożycie żywności wysokoprzetworzonej, będącej źródłem soli, cukrów prostych, tłuszczów nasyconych oraz tzw. produktów końcowej glikacji białek (ang. advanced glycation end products, AGEs). AGEs skumulowane są również w dymie papierosowym. Zauważono, że długotrwałe spożywanie żywności przetworzonej i narażenie na działanie dymu papierosowego istotnie zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych. Ponadto, w wielu badaniach postuluje się korzystną rolę probiotyków oraz przypraw, a w szczególności cynamonu i imbiru w regulacji metabolizmu glukozy.

Niezależnie od tego, jaką dietę wybierzemy, w kontroli glikemii istotny jest odpowiedni rozkład i częstość spożywania posiłków. W tym względzie zaleca się 5 posiłków spożywanych w odstępach 2-3 godzinnych. Preferowanym sposobem obróbki termicznej potraw jest gotowanie w wodzie lub na parze, duszenie bez obsmażania, pieczenie w rękawach foliowych lub pergaminie.

Istotnym elementem profilaktyki cukrzycy jest regularna aktywność fizyczna. W tym wypadku naukowcy są zgodni. Zaleca się, aby wysiłek fizyczny był dobrany indywidualnie do możliwości każdego pacjenta. Najlepiej, aby osoby z grupy ryzyka ćwiczyły codziennie, a najrzadziej co drugi dzień. Jednostkowy trening powinien trwać około 45-60 minut. Zalecany jest wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności (np. spacer, jogging, jazda rowerem). Przydatnym wskaźnikiem poziomu aktywności fizycznej jest liczba wykonanych kroków. Zaleca się, aby w ciągu dnia osoba dorosła przeszła co najmniej 10 000 kroków (ok. 7-8 km). Wyniki badań wskazują, że przestrzeganie zasady 10 000 kroków dziennie może w ciągu 2-3 lat zmniejszyć o 30% ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2.

W wielu badaniach potwierdzono, że zmiana stylu życia jest istotnym elementem prewencji cukrzycy typu 2. Przykładowo rezultaty badań prowadzonych w ramach The Finnish Diabetes Prevention Study potwierdzają, że wdrożenie niskokalorycznej i niskotłuszczowej diety, odpowiedniej podaży błonnika pokarmowego, wysiłku fizycznego o umiarkowanej intensywności oraz edukacja żywieniowa osób z nadwagą i nietolerancją glukozy, po trzech latach obserwacji istotnie zmniejszała ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, w porównaniu z grupą kontrolną, która nie stosowała takich zaleceń. Naukowcy stwierdzili, że poprawa stanu zdrowia pacjentów związana była głównie z redukcją masy ciała. I tak pełnoobjawowa cukrzyca rozwinęła się zaledwie u 2% osób, u których masa ciała zmniejszyła się o 5% w porównaniu z wyjściową masą ciała. Odsetek osób z cukrzycą gwałtownie wzrósł wówczas, gdy ich masa ciała zwiększyła się o 2,5% w stosunku do wartości początkowych. W kolejnych badaniach zauważono, że również odpowiednia terapia żywieniowa i wysiłek fizyczny po 20 latach obserwacji aż o 47% zmniejszył ryzyko występowania retinopatii u osób z wcześniej zdiagnozowanym stanem przedcukrzycowym.