Badanie poziomu witaminy D3

autorka: dr n. farm. Arleta Matschay
Pracownia Farmacji Praktycznej, Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Prawie 90% witaminy D (endogenna) w organizmie zostaje syntezowane w skórze pod wpływem promieniowania UVB (290-320 nm) z 7-dehydrocholesterolu w cholekalcyferol, który następnie przekształcany jest w wątrobie w 25(OH)-cholekalcyferol (kalcydiol), w nerkach zaś ulega dalszej hydroksylacji do 1,25-(OH)2-cholekalcyferolu (kalcytriol). Z kolei niedostateczna podaż egzogennej witaminy D przyjmowanej z posiłkami jako witamina D2 (ergoklacyferol) występującej w roślinach i grzybach oraz D3 (cholekalcyferol) obecnej w produktach bogatych w tłuszcze i rybach morskich, jest często spowodowana nieprawidłowym zbilansowaniem diety i niewłaściwymi preferencjami żywieniowymi. Deficyt witaminy D może mieć znaczące konsekwencje zdrowotne (ryzyko rozwoju chorób: w układzie kostnym, nowotworów złośliwych czy chorób autoimmunologicznych oraz dermatologicznych, układu krążenia, a także skłonności do infekcji wirusowych czy bakteryjnych), dlatego musi zostać we właściwy sposób korygowany.

Początkowo niedobór witaminy D w organizmie nie jest odczuwalny dla pacjenta, a jej deficyt często jest diagnozowany w sposób przypadkowy w toku rozpoznawania przyczyn wielu schorzeń. Kiedy zatem konieczne jest prowadzenie regularnych konsultacji lekarskich i badań diagnostycznych oznaczających poziom witaminy D w organizmie, czyli stężenia 25 hydroksywitaminy D w surowicy? Przede wszystkim w celu zdiagnozowania przyczyny niedoborów u pacjentów z następującymi dolegliwościami:

• krzywica,


• osteoporoza,


• zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej o różnej etiologii,


• bóle stawowo-mięśniowe,


• nadczynność czy niedoczynność przytarczyc,


• przyjmujących przewlekle glikokortykosteroidy (w dawce min. 7 mg prednizonu/dobę), leki przeciwdrgawkowe, antyretrowirusowe czy ketokonazol,


• w przypadku wystąpienia nieprawidłowego trawienia czy wchłaniania (np. w przebiegu celiakii czy mukowiscydozy),


• przewlekłe choroby nerek, np. po przeszczepach,


• niewydolność wątroby (w tym cholestaza),


• WZW typu C,


• choroby ziarniniakowe (gruźlica, sarkoidoza),


• nowotwory złośliwe,


• choroby autoimmunologiczne (SM, łuszczyca, RZS, toczeń rumieniowaty układowy),


• choroby alergiczne (w tym astma, AZS),


• choroby układu krążenia, np. w przebiegu nadciśnienia tętniczego, otyłości (u otyłych nadmiar tkanki tłuszczowej kumuluje witaminę D).

Zdiagnozowany deficyt w surowicy poniżej 20 ng/ml (<50 nmol/l) witaminy D powinien zostać leczony farmakologicznie. Wartości powyżej 100 ng/ml (250 nmol/l) zobowiązują do redukcji lub zaprzestania suplementacji do momentu uzyskania docelowego stężenia. Z kolei wartości powyżej 200 ng/ml (500 nmol/l) stanowią stężenie toksyczne i pacjenci wymagają interwencji medycznych. W przypadku leczenia niedoboru witaminy D spowodowanego określonym schorzeniem terapię należy stosować w efektywny sposób, tzn. prowadząc odpowiednio długi czas jej stosowania i stosując odpowiednie jej dawki.

Aby zatem osiągnąć optymalne stężenie witaminy D (30-50 ng/ml) zaleca się przyjmować ją w okresie 1-3 miesięcy. Kontrolę jej stężenia w surowicy 25(OH)D zaleca się po 3-4 miesiącach regularnej farmakoterapii, przy czym okresowo należy ją powtarzać co 6 miesięcy. W terapii farmakologicznej nie należy stosować analogów witaminy D (alfacalcidol) w przypadku braku odpowiednich wskazań terapeutycznych, np. w niektórych chorobach wątroby, nerek czy u pacjentów senioralnych z zaburzeniami hydroksylacji witaminy D.

W 2013 r. opublikowane zostały rekomendacje na temat suplementacji witaminy D dla mieszkańców Europy Środkowej, w tym Polski, opracowane przez międzynarodowych ekspertów dla wszystkich grup wiekowych*. Zaleca się w nich dzieciom do 6. miesiąca życia podawanie 400 IU (1 IU = 0,025 µg) witaminy D na dobę, do 12. miesiąca od 400-600 IU, zaś u dzieci i młodzieży do 18. roku życia 600-1000 IU zależnie od masy ciała przez cały rok, jeśli w miesiącach letnich nie jest zapewniona odpowiednia ekspozycja skóry na słońce. Dawki dla osób dorosłych zostały określone na poziomie 800-2000 IU zależnie od masy ciała i przez cały rok, jeśli od kwietnia do września nie jest zapewniona odpowiednia ekspozycja. Natomiast u kobiet ciężarnych suplementacja witaminy D w dawce 1500-2000 IU powinna rozpocząć się nie później niż od drugiego trymestru ciąży.

W przypadku populacji seniorów zaleca się podawanie 800-2000 IU przez cały rok, gdyż synteza w skórze zachodzi trudniej z powodu jej starzenia. Rekomendacje mówią także, że: u osób z ciemną karnacją czy u pracujących w godzinach nocnych w zależności od masy ciała suplementacja witaminy D powinna trwać przez cały rok na poziomie 1000-2000 IU, a u osób otyłych nawet w dawce dwukrotnie wyższej.

Piśmiennictwo:
* Płudowski P., Kaczmarewicz E. et al.: Practical guidelines for the supplementation of vitamin D and the treatment of deficits in Central Europe - recommended vitamin D intakes in the general population and groups at risk of vitamin D deficiency. Endokrynol. Pol. 2013; 64 (4): 319-27.