Problemy z oczami w dobie zmian cywilizacyjnych

autorka: lek. med. Anna Markuszewska
Wrocławskie Centrum Okulistyczne

Dynamiczne zmiany cywilizacyjne wywierają ogromny wpływ na warunki i styl życia społeczeństwa, a to z kolei ma przełożenie na nasze zdrowie. Długotrwała praca przy komputerze, przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach, ogólne przemęczenie oraz czynniki drażniące, takie jak dym czy kurz, powodują uciążliwe dolegliwości w obrębie oczu. Według badań ilościowych przeprowadzonych w czerwcu 2015 r. tylko 32% badanych osób deklarowało, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie miało żadnych dolegliwości ze strony narządu wzroku. Oznacza to, że 68% Polaków, czyli ponad 22 mln osób powyżej 15. r.ż. cierpi na problemy związane z oczami. Najczęściej występujące dolegliwości to zmęczenie oczu, łzawienie, pieczenie oraz zaczerwienienia. Mimo bardzo dużej skali problemu zaledwie 8,8 mln osób (40% z osób mających dolegliwości związane z oczami) sięga po preparaty na dolegliwości oczne.

Utrudniony dostęp do opieki specjalistycznej wynikający z długich terminów oczekiwania na wizytę, a także konieczność posiadania skierowania do okulisty powodują, że pacjenci coraz częściej w pierwszej kolejności szukają pomocy w aptece. Przy mniej nasilonych dolegliwościach lub we wczesnych etapach choroby preparaty bez recepty mogą być bardzo pomocne.

W codziennej pielęgnacji oczu warto używać kropli na bazie składników pochodzenia roślinnego, takich jak świetlik, rumianek, bławatek czy popularna ostatnio zielona herbata. Posiadają one właściwości kojące i łagodzące podrażnienia oczu. Wyciąg ze świetlika ma właściwości wspomagające leczenie dzięki zawartości flawonoidów – przeciwutleniaczy, które neutralizują wolne rodniki i hamują procesy starzenia się oka, zaś aukubina działa przeciwzapalnie, co potwierdzają badania naukowe. Z kolei zielona herbata wykazuje działanie antyoksydacyjne – ochronne. Świetlik oraz rumianek łagodzą stany zapalne spojówek występujące przy silnym zmęczeniu oka wywołanym niewłaściwym oświetleniem, długim czytaniem, pracą przy komputerze bądź przebywaniem w zadymionym pomieszczeniu.

Należy jednak pamiętać, że rumianek, a także herbata używana jako domowy sposób w formie naparów i okładów do leczenia uciążliwych dolegliwości ocznych zawierają garbniki, które dodatkowo podrażniają spojówkę i mogą prowadzić do alergii. Dlatego lepiej sięgnąć po krople dostępne w aptece.

W procesie widzenia istotną rolę odgrywa film łzowy stanowiący część układu optycznego. Odżywia on zewnętrzne warstwy rogówki, działa przeciwzapalnie, bakteriobójczo oraz wypłukuje drobne zanieczyszczenia z powierzchni oka. Zbyt mała ilość łez, a także ich nieprawidłowy skład wpływa niekorzystnie na oczy poprzez zmniejszenie nawilżenia i samooczyszczania. Przy zmęczeniu i suchości oczu odczuwanej jako tzw. „piasek pod powiekami” wskazane jest stosowanie preparatów nawilżających w postaci sztucznych łez. Poprawiają one komfort widzenia, zmniejszają dolegliwości związane z suchością, a także zapobiegają powstawaniu stanów zapalnych i podrażnień oka. Szczególnie korzystne działanie kropli nawilżających występuje u osób z obniżoną częstością mrugania związaną z oglądaniem telewizji, czytaniem lub długotrwałą koncentracją wzroku przy pracy z komputerem oraz przebywających w klimatyzowanych pomieszczeniach. Suchość oczu może być także związana z podeszłym wiekiem, stosowaniem niektórych leków (np. doustna antykoncepcja, leki psychotropowe), może też występować w niektórych zespołach chorobowych jak: zespół Sjogrena, cukrzyca, choroby tarczycy.

Apteki dysponują szerokim asortymentem preparatów nawilżających, które różnią się składem, zawartością konserwantów, a także terminem ważności po otwarciu oraz ceną. Krople nawilżające do oczu zawierają wodę oraz polimery mające właściwości retencji wody na powierzchni oka. Wśród nich wyróżniamy polividon (PVP), kwas poliakrylowy (PAA), hydroksypropylometylocelulozę (HPMC) oraz kwas hialuronowy będący naturalnym składnikiem struktury oka. W zależności od składu kropli charakteryzują się one różnym czasem działania. Część preparatów po zakropieniu do worka spojówkowego przechodzi w postać żelu, dzięki czemu dłużej utrzymuje się na powierzchni gałki ocznej i skuteczniej ją nawilża. Preparaty sztucznych łez powinny wykazywać osmolarność i pH zbliżone do parametrów fizjologicznych ludzkiego oka oraz jak najmniejszą ilość konserwantów, które mogą być przyczyną reakcji alergicznych.

Kolejnym problemem, jaki we współczesnych czasach nęka społeczeństwo, jest niespecyficzne zapalenie spojówek w wyniku podrażnienia czynnikami środowiskowymi (jak dym, gazy, niewłaściwe oświetlenie, promieniowanie UV, soczewki kontaktowe), a także alergie sezonowe dające dolegliwości w postaci pieczenia, łzawienia, swędzenia oraz zaczerwienienia w obrębie gałki ocznej. Schorzenia te, aby złagodzić uciążliwe objawy, wymagają doraźnie stosowania leków obkurczających naczynia krwionośne. Są to produkty lecznicze zawierające w składzie tetryzolinę, która podana miejscowo obkurcza naczynia, zmniejszając lokalnie przekrwienie i obrzęk. Działanie tetryzoliny ma charakter objawowy, co oznacza, że nie usuwa przyczyny danego schorzenia. Powinna być aplikowana jedynie doraźnie, ponieważ zbyt długie i częste stosowanie może powodować uszkodzenie nabłonka rogówki oraz efekt „odbicia” polegający na gwałtownym rozszerzeniu naczyń krwionośnych i nasileniu objawów. Przy doborze kropli do oczu warto zwrócić uwagę, czy pacjent nosi szkła kontaktowe. Krople zawierające konserwanty nie powinny być stosowane przez osoby noszące soczewki kontaktowe, ponieważ pod wpływem substancji soczewki mogą zmienić zabarwienie. Ewentualnym rozwiązanie jest usunięcie soczewki kontaktowej przed zakropleniem i odczekanie co najmniej 15 minut przed ponownym założeniem.

Ważne jest, by nie stosować kropli do oczu po upływie okresu trwałości deklarowanej przez producenta na opakowaniu. Często po tym terminie może dochodzić do zmiany właściwości farmakokinetycznych preparatów oraz do nadkażenia bakteriami chorobotwórczymi.

Dostępność kropli bez recepty do leczenia objawów ocznych związanych z wpływami środowiskowymi ułatwia samoleczenie i komfort w życiu codziennym. Na uwagę zasługują preparaty do codziennej pielęgnacji na bazie naturalnych składników, krople nawilżające dobrane z uwzględnieniem potrzeb i zasobności portfela pacjenta (produkty z konserwantami lub bez) oraz produkty lecznicze zawierające pochodne tetryzoliny. W przypadku braku poprawy lub nasilenia dolegliwości w obrębie narządu wzroku niezbędna jest konsultacja lekarza specjalisty.