Atropina 0,01% – skuteczna ochrona przed postępem krótkowzroczności u dzieci i młodzieży

Dla wielu farmaceutów pierwsze skojarzenie z atropiną to zajęcia z farmakognozji i dobrze znany pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna L.). W średniowieczu sok z wilczej jagody był stosowany przez kobiety do rozszerzania źrenic – miało to dodawać spojrzeniu głębi i uroku. Stąd wywodzi się nazwa gatunkowa – belladonna czyli „piękna pani”. Współcześnie otrzymywana syntetycznie, atropina zajmuje ważne miejsce w okulistyce – zarówno w diagnostyce jak i w terapii, a obecnie również jako preparat hamujący progresję krótkowzroczności u dzieci i młodzieży.

[ARTYKUŁ SPONSOROWANY]

Czym jest krótkowzroczność?

Krótkowzroczność (myopia) podobnie jak nadwzroczność (hyperopia) i astygmatyzm jest wadą refrakcji, czyli wadą układu optycznego. Wady te są wynikiem nieprawidłowej budowy oka lub zaburzeń w zdolności załamywania światła przez układ optyczny. W krótkowzroczności promienie świetlne skupiają się przed siatkówką, a nie bezpośrednio na niej, co powoduje niewyraźne widzenie obiektów znajdujących się w oddali. Najczęstszą przyczyną jest wydłużona gałka oczna (tzw. myopia osiowa).

Poza koniecznością korekcji postępująca krótkowzroczność niesie ze sobą ryzyko poważnych powikłań okulistycznych. Ze względu na wydłużanie gałki ocznej rozciągnięta siatkówka staje się cienka i bardziej podatna na uszkodzenia co może prowadzić m.in. do odwarstwienie siatkówki – szczególnie przy wysokiej miopii (>6 dioptrii), makulopatii czyli dysfunkcji centralnej siatkówki czy jaskry.

Epidemiologia

Zgodnie z aktualnymi szacunkami, krótkowzroczność dotyka już ponad 30% dzieci w wieku szkolnym w Europie, a w krajach Azji Wschodniej odsetek ten sięga nawet 80-90%^[1]. Według prognoz, do roku 2050 aż połowa światowej populacji może zmagać się z krótkowzrocznością^[2]. Do głównych czynników ryzyka zalicza się ograniczony czas na świeżym powietrzu, nadmierne korzystanie z urządzeń elektronicznych i intensywną pracę wzrokową z bliska^[3].

Monitorowanie i leczenie

U dzieci z krótkowzrocznością niezbędne są regularne wizyty kontrolne w celu oceny postępu wady oraz przepisania właściwej korekcji. Równie istotne jest włączenie leczenia hamującego progresję wady i zapobiegającego jej powikłaniom.

Do metod, które mogą redukować tempo wydłużania gałki ocznej, należą:

• codzienna ekspozycja na światło dzienne – 2 godziny dziennie na świeżym powietrzu oraz unikanie wielogodzinnych czynności wykonywanych z bliska;
• atropina w niskim stężeniu (głównie 0,01%) – najczęściej stosowana na świecie;
• okulary korekcyjne ze specjalnymi soczewkami zapewniającymi rozogniskowanie krótkowzroczne;
• soczewki kontaktowe: ortokeratologiczne (noszone w nocy, modelujące kształt rogówki) lub soczewki miękkie wieloogniskowe^[4].

Atropina

Atropina to alkaloid tropanowy naturalnie występujący w roślinach z rodziny psiankowatych (Solanaceae). Powszechnie znana atropina 1% działa jako nieselektywny antagonista receptorów muskarynowych (M1-M5) – blokuje działanie acetylocholiny, głównego neuroprzekaźnika układu przywspółczulnego. Rozszerza źrenice umożliwiając badanie dna oka, a wyłączając akomodację pozwala na dokładne określenie wady wzroku, lecz ze względu na długi czas działania (ok. 1-2 tyg.) jest często zastępowana tropikamidem/cyklopentolatem^{[5, 6]}.

Atropina w niskim stężeniu 0,01-0,05%

Stosowanie bardzo niskich stężeń leku (najczęściej 0,01%) wykazuje udokumentowaną skuteczność w spowalnianiu wydłużania gałki ocznej i tym samym hamowaniu postępu krótkowzroczności u dzieci i młodzieży^[7]. Chociaż dokładny mechanizm działania atropiny w tym wskazaniu nie został jeszcze w pełni poznany, istnieją hipotezy, że lek:

• wpływa na receptory muskarynowe w siatkówce i naczyniówce oka^[6];
• może modulować poziom dopaminy, która odgrywa istotną rolę w regulacji wzrostu gałki ocznej^{[8, 6]};
• wykazuje działanie przeciwzapalne i neuroprotekcyjne wspierające homeostazę oka przy długotrwałym wysiłku wzrokowym z bliska^[9].

Skuteczność niskich dawek atropiny została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych. Wieloośrodkowe randomizowane azjatyckie badania ATOM (Atropine for the Treatment of Myopia) oraz LAMP (Low-Concentration Atropine for Myopia Progression) wykazały, że atropina 0,01% może spowolnić progresję wady nawet o 50-60% w porównaniu z grupą placebo^{[10, 11]} przy bardzo niskim ryzyku działań niepożądanych^{[12, 13]}.

Również badania europejskie potwierdziły skuteczność stosowania atropiny w niskich stężeniach. W opublikowanym w 2023 r. badaniu Myopia Control with Low-Dose Atropine in European Children wykazano, że stosowanie kropli z atropiną 0,01% skutkowało znaczącym spowolnieniem progresji krótkowzroczności już po 6 miesiącach terapii, przy bardzo dobrym profilu bezpieczeństwa^[14]. W badaniu CHAMP (Childhood Atropine for Myopia Progression) trzyletnia obserwacja wykazała, że atropina 0,01% istotnie spowolniła progresję wady i wydłużenie osi gałki ocznej^[12].

Działania niepożądane

Do najczęstszych, choć rzadkich, działań niepożądanych należą: łagodne pieczenie po zakropleniu, niewielki światłowstręt, przemijające zaburzenia widzenia z bliska. Nie obserwuje się istotnych zmian ciśnienia wewnątrzgałkowego, negatywnego wpływu na siatkówkę czy nerw wzrokowy ani efektów ogólnoustrojowych.

Miofree

Do tej pory atropina w niskim stężeniu była stosowana poza wskazaniami w leczeniu krótkowzroczności (krople recepturowe). Obecnie dostępny jest pierwszy w Polsce preparat gotowy – Miofree 0,01%. Produkt wskazany jest w celu zahamowania rozwoju krótkowzroczności u dzieci i młodzieży w wieku od 6 do 18 lat.

W uzasadnionych przypadkach lekarz może podjąć decyzję o rozpoczęciu leczenia we wcześniejszym wieku. Zalecane dawkowanie to jedna kropla do każdego oka wieczorem przed snem. Leczenie powinno być prowadzone pod kontrolą okulisty dziecięcego i trwać co najmniej 2 lata. Roztwór nie zawiera środków konserwujących.

Podsumowanie

Dzięki skuteczności, bezpieczeństwu i dobrej tolerancji atropina 0,01% stała się standardem w profilaktyce progresji krótkowzroczności u dzieci i młodzieży. Hamując postęp wady, można zmniejszyć ryzyko powikłań okulistycznych w dorosłości.