Półpasiec – rozpoznanie, objawy, leczenie

Półpasiec (herpes zoster) jest chorobą zakaźną, wirusową wywoływaną przez varicella zoster virus (VZV). Początek choroby ma miejsce w chwili reaktywacji wirusa w stanach obniżonej odporności, silnego stresu u ludzi, którzy przebyli pierwotną postać zakażenia – ospę wietrzną. Szacuje się, że tylko 2-3% społeczeństwa może nie mieć świadomości, że przechorowało pierwotne zakażenie. Wirus może przebywać w komórkach zwojów nerwowych korzeni grzbietowych oraz nerwów czaszkowych przez wiele lat^[1].

Półpasiec – czynniki ryzyka

Większość ludzi przechorowuje zakażenie virusem VZV tylko raz, ale może się zdarzyć ponowne, a nawet wielokrotne zachorowanie, prawdopodobieństwo jest jednak niskie, wynosi mniej niż 5%. Określa się, że społeczeństwo polskie po 40. roku życia przebyło ospę wietrzną. Według najnowszych danych 99,5% Polaków po 50. roku życia przeszło pierwotne zakażenie wirusem ospy wietrznej i półpaśca. Do czynników ryzyka wystąpienia choroby zaliczyć można wiek powyżej 65. roku życia, nowotwory złośliwe, leczenie immunosupresyjne, zakażenia HIV. Szacuje się, że u osób po 85. roku życia prawdopodobieństwo wystąpienia półpaśca wynosi 50%^[2].

Półpasiec może pojawić się w każdym wieku, zarówno u dzieci jak i u dorosłych. Choroba w każdej grupie wiekowej rozwija się i przebiega podobnie, ale u osób starszych częściej może dochodzić do powikłań (neuralgia popółpaścowa – powikłanie półpaśca objawiające się silnym, napadowym bólem trwającym miesiące, a czasami nawet lata, w miejscu, w którym występowała wysypka)^[3].

Objawy świadczące o zakażeniu półpaścem

U większości pacjentów (ok. 80% społeczeństwa) pojawiają się objawy zwiastunowe, czyli gorączka lub stan podgorączkowy, bóle głowy, ból oraz mrowienie skóry. Po 3-4 dniach można zaobserwować zmiany skórne: początkowo rumień, a po upływie 12-24 godzin obserwuje się w kilku rzutach skupiska grudek, które przechodzą w pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym. Pęcherzyki mogą łączyć się ze sobą, a następnie pękać, tworząc tkliwe nadżerki i owrzodzenia. Po 7-10 dniach pojawiają się strupy. Po 3-4 tygodniach strupy odpadają, bardzo często powstają blizny i przebarwienia. Półpasiec najczęściej dotyka okolic klatki piersiowej i głowy, w okolicach unerwianych przez nerw V, rzadziej VII i VIII^[4].

Na podstawie badań wykazano powiązanie pomiędzy zachorowaniem na półpaśca a większym ryzykiem wystąpienia demencji. Na całym świecie liczba chorych z demencją przekroczyła 50 milionów, szacuje się, że do 2050 r. może być to nawet 150 milionów. Chorzy, którzy mając 70 lat przyjęli szczepionkę przeciwko półpaścowi, są mniej narażeni na demencję przez co najmniej 7 lat. Okazało się, że wdrożenie wczesnej terapii przeciwwirusowej pomaga zmniejszyć to ryzyko. Nadal nie udowodniono, jaki wpływ na demencję ma pierwotne zakażenie VZV. Wiadomo, że szczepionka przeciwko półpaścowi może opóźniać w znaczący sposób rozwój demencji. W Polsce od 2023 r. dostępna jest szczepionka przeciw półpaścowi, która wykazuje wysoki profil bezpieczeństwa, refundowana dla pacjentów po 65. roku życia^[5].

Leczenie półpaśca

Leczenie półpaśca polega na:

1. leczeniu przyczynowym (leki przeciwwirusowe: acyklowir lub walacyklowir)^[6];
2. leczeniu objawowym, w którym stosuje się:

• leki przeciwbólowe – zgodnie z drabiną analgetyczną: zaczynając od leków pierwszego szczebla – NLPZ, paracetamol, metamizol; jeśli to leczenie nie przynosi efektów, należy wdrożyć leczenie tramadolem, a w skrajnych przypadkach – silne analgetyki opioidowe^[7],
• leki przeciwbólowe do stosowania miejscowego: lidokaina w postaci żelu lub plastrów oraz kapsaicyna (łagodzenie bólu neuropatycznego);
• leki przeciwgorączkowe.

U chorych, u których półpasiec zajmuje nerw wzrokowy, stosuje się leczenie przeciwwirusowe (acyklowir lub walacyklowir), leki przeciwbólowe, a także krople do oczu z glikokortykosteroidami oraz dodatkowo leki łagodzące światłowstręt. Zewnętrznie stosuje się maści, kremy czy płyny o działaniu wysuszającym, łagodzącym, przeciwświądowym i antybakteryjnym – nawilżające krople do oczu, maści z antybiotykiem)^[8]. Należy pamiętać, że pilnej porady specjalistycznej wymagają takie postaci choroby, jak półpasiec oczny, półpasiec uszny czy półpasiec rozsiany.

W sytuacji rozpoznania półpaśca ważne jest, aby jak najszybciej zastosować leczenie przyczynowe (w 1 dobie od pojawienia się zmian skórnych)^[9]. Nie zaleca się stosowanych miejscowo pudrów ani papek – ryzyko nadkażenia bakteryjnego. Rany na skórze powinny być suche, utrzymane w czystości. Odpowiednią higienę najłatwiej jest zachować stosując odkażające płyny, które zawierają w składzie oktenidynę, fenoksyetanol oraz preparaty z cynkiem w postaci opatrunków dezynfekujących^[10].

Zapobieganie półpaścowi

Zapobieganie półpaścowi polega głównie na:

1. Wzmocnieniu odporności (regularna aktywność fizyczna; dieta bogata w witaminy, minerały, białka, zdrowe tłuszcze; odpowiednia ilość snu; unikanie stresu).
2. Stosowaniu szczepionek, które skutecznie redukują prawdopodobieństwo zachorowania, są one szczególnie zalecane u osób starszych, które mogą być narażone na cięższy przebieg choroby oraz powikłania.
3. Korzystaniu z opieki medycznej dla osób, które mają obniżoną odporność w wyniku chemioterapii, chorób przewlekłych, immunosupresji^[11].

Bardzo ważne jest, aby półpaśca nie leczyć domowymi sposobami. W sytuacji, gdy pojawią się objawy świadczące o chorobie zakaźnej wywołanej przez varicella zoster virus (VZV), należy udać się do lekarza, aby otrzymać odpowiednie leki z właściwym dawkowaniem. Im szybciej rozpocznie się leczenie, tym będzie ono skuteczniejsze.