Nalewki w recepturze aptecznej

Nalewki to płynne preparaty najczęściej otrzymywane poprzez wytrawienie suchych surowców roślinnych za pomocą alkoholu etylowego o określonym stężeniu. Możemy je uzyskać jedną z dwóch metod: maceracji lub perkolacji. Pomimo różnej dostępności poszczególnych nalewek w aptece, nadal stanowią one częsty składnik leków recepturowych.

Nalewki – metody otrzymywania

Najbardziej popularnym stężeniem etanolu używanym do otrzymywania nalewek jest roztwór o mocy 70%(v/v). W przypadku kiedy konieczne jest zastosowanie innej mocy, informacja o tym zawarta jest w monografii szczegółowej. Jeśli monografia podaje dopuszczalny zakres stężeń, dane o finalnej mocy nalewki umieszcza się na butelce z preparatem.

Nalewki z surowców silnie działających otrzymujemy metodą perkolacji w stosunku 1:10 (surowiec ziołowy: rozpuszczalnik) i doprowadzamy do odpowiedniego miana. Pozostałe nalewki (o ile monografia nie podaje inaczej) otrzymujemy metodą maceracji w stosunku 1:5.

Istnieje kilka kryteriów podziału nalewek. Jednym z nich, najbardziej przydatnym pod kątem receptury aptecznej, będzie podział na te stosowane zewnętrznie oraz wewnętrznie.

Z najczęściej stosowanych preparatów na skórę wymienić należy nalewkę z kory chinowej (Tinctura Cinchonae) oraz nalewkę z pieprzowca (Tinctura Capsici). Do nalewek stosowanych doustnie zaliczymy nalewkę walerianową (Tinctura Valerianae), nalewkę głogową (Tinctura Crataegi), nalewkę konwaliową (Tinctura Convallariae) czy nalewkę z miłka wiosennego (Tinctura Adonidis Vernalis). Każda z wymienionych nalewek posiada nieco odmienne właściwości, dlatego warto je scharakteryzować (patrz: zestawienie poniżej).

Wykonywanie nalewek

Przy wykonywaniu obliczeń do leku recepturowego zawierającego w składzie nalewki, należy zwrócić uwagę na odmienną ich gęstość zależną od finalnej mocy alkoholu. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, kiedy ilości nalewek przepisano w jednostkach objętości. Wtedy pomóc w obliczeniach mogą tabele alkoholometryczne. W przypadku kontroli dawek, przy wyliczaniu średniej masy łyżki czy kropli, należy uwzględnić odmienne dla nalewek parametry (np. łyżka stołowa nalewek to 12 g, a łyżka do herbaty – 4 g). Pamiętajmy również o dobraniu odpowiednio większej butelki jako opakowania bezpośredniego leku zawierającego w składzie duże ilości nalewek (np. butelkę 125 ml do leku o łącznej masie 100 g).

Właściwości nalewek

Nalewki występujące w składzie leków recepturowych, mogą ułatwiać rozpuszczanie różnych substancji proszkowych. Dzieje się tak z powodu wysokiej zawartości etanolu, co może pozwolić uniknąć wystąpienia różnego rodzaju niezgodności zarówno fizycznych, jak i chemicznych. Przykładem tego typu sytuacji będzie wystąpienie niezgodności pozornej w leku o kwaśnym pH i zawierającym jednocześnie fenobarbital sodowy. Wytrącony w tych warunkach fenobarbital jest łatwo rozpuszczalny w etanolu, dlatego bez problemu rozpuści się w nalewce, zwłaszcza że fenobarbital sodowy przepisywany jest w niewielkich stężeniach. Dzięki temu lek można będzie wykonać bez modyfikacji składu. Szczegółowe informacje na temat finalnego stężenia etanolu w konkretnej nalewce, mogące pomóc w analizie niezgodności, znajdziemy w Farmakopeach.

Właściwości nalewek mogą nieco zmieniać się w czasie ze względu na ich niejednorodny skład, wynikający z roślinnego pochodzenia. Dlatego niezmiernie ważne jest przechowywanie ich w ciemnym miejscu i szczelnie zamkniętych butelkach.

Nalewki – charakterystyka

Nalewka z kory chinowej (Cinchonae Tinctura, synonim Tinctura Chinae)

Otrzymuje się ją przez perkolację z 1 cz. grubo rozdrobnionej substancji roślinnej używając 5 części alkoholu o mocy 70% V/V. Perkolat należy pozostawić na kilka dni w chłodnym miejscu, następnie przesączyć. Według FP XII, powinna ona zawierać nie mniej niż 0,5% (m/m) sumy alkaloidów, z których 30% do 60% są alkaloidami typu chininy (C20H24N2O2, mcz = 324,4). Pod względem właściwości stanowi brunatnawoczerwoną ciecz o gorzkim, ściągającym smaku. Dawniej nalewkę stosowano wewnętrznie przy braku łaknienia. Obecnie wchodzi w skład recepturowych leków używanych na skórę, wykorzystuje się wtedy działanie ściągające, wynikające z obecności garbników oraz pobudzające mikrokrążenie.

Nalewka standaryzowana z owoców pieprzowca (Capsici Tinctura Normata)

Otrzymywana jest z substancji roślinnej lub oleożywicy odpowiednią metodą używając etanolu o mocy od 70% V/V do 85% V/V (dane według FP XII). Powinna ona zawierać od 90% do 110% nominalnej zawartości sumy kapsaicynoidów, w przeliczeniu na kapsaicynę (C18H27NO3, mcz = 305,4) podanej na etykiecie, wynoszącej od 0,02% (m/m) do 0,06% (m/m). Według FP XII to żółtawopomarańczowa lub czerwonawopomarańczowa ciecz. Wykazuje działanie miejscowo rozgrzewające i drażniące. Stosowana zewnętrznie w zakresie stężeń 1,0-15,0%. W recepturze najczęściej znajdziemy ją składzie leku na porost włosów (razem z nalewką z kory chinowej).

Nalewka z korzenia kozłka (Valerianae Tinctura)

Według FP XII to nalewka otrzymywana w wyniku użycia 1 części substancji roślinnej i 5 części etanolu o mocy od 60 do 80% (V/V), za pomocą odpowiedniej metody. Inna, spotykana w receptach nazwa, to Tinctura Polemoni. Nalewka powinna zawierać nie mniej niż 0,015% kwasów seskwiterpenowych, w przeliczeniu na kwas walerenowy (C15H22O2 mcz = 234,3). Pod względem wyglądu stanowi brunatną ciecz o bardzo charakterystycznym zapachu. Wykazuje działanie uspokajające, zmniejszające pobudliwość nerwową. Jest ona jedną z chętniej przepisywanych w recepturze nalewek, wchodzi w skład leków stosowanych na nerwice różnego pochodzenia czy bezsenność. Dawki zwykle stosowane tego preparatu podaje Farmakopea Polska VI i wynoszą one: jednorazowa – 1,0-3,0 ml i dobowa równa 10,0 ml.

Nalewka z kwiatostanu głogu (Crataegi Tinctura)

Otrzymywana jest z 1 części substancji roślinnej odpowiednią metodą używając 5 części etanolu (60% V/V) (FP XII). Powinna zawierać nie mniej niż 0,1% sumy flawonoidów, w przeliczeniu na hiperozyd (C21H20O12 mcz = 464,4). Według FP XII jej wygląd to przezroczysta, żółtobrunatna ciecz o swoistym zapachu. Nalewka wykazuje działanie obniżające ciśnienie, nasercowe oraz lekko uspokajające. Stosowana jest przy nadciśnieniu i zaburzeniach pracy serca na tle nerwowym. FP IV podaje zakresy dawek zwykle stosowanych, dla podania jednorazowego wynoszą 1,0-1,5 g, natomiast dobowo: 3,0-5,0 g.

Nalewka z ziela konwalii mianowana (Tinctura Convallariae titrata)

Opisana w Farmakopei Polskiej IV – to brunatnozielona ciecz o gorzkim, aromatycznym smaku. Sporządza się ją metodą perkolacji w proporcji 1:10. Końcowe stężenie etanolu powinno wynosić 66-69% (V/V). Nalewkę znajdziemy w składzie recepturowych mieszanek wzmacniających pracę serca, w zaburzeniach na tle nerwicowym. Według FPIV maksymalna dawka jednorazowa wynosi 1,5 g, natomiast maksymalna dawka dobowa- 5,0 g.

Nalewka z ziela miłka wiosennego mianowana (Tinctura Adonidis vernalis titrata)

Również została opisana w FP IV. Z wyglądu to brunatnozielona ciecz o swoistym zapachu i gorzkim smaku. Sporządzana przez perkolację etanolem o mocy 70% (V/V) w proporcji 1:10, do uzyskania określonego miana. W recepturze stosowana do wytwarzania mikstur na lekką niewydolność krążenia, działa również uspokajająco. FP IV podaje maksymalne dawki: jednorazową – 3,0 g i dobową wynoszącą 10,0 g.