Konserwanty w kroplach do oczu

Stosowanie kropli bez konserwantów wydaje się wysoce uzasadnione, zwłaszcza, jeśli dotyczy to pacjentów wymagających stosowania preparatów okulistycznych przewlekle.

Zastosowanie kropli do oczu

Podstawową metodą leczenia wielu chorób okulistycznych jest podawanie do worka spojówkowego leku pod postacią kropli. Najczęstszymi chorobami okulistycznymi, które wymagają stałego stosowania kropli, są zespół suchego oka (ZSO) oraz jaskra.

ZSO jest chorobą powszechną i dotyczy bardzo wielu pacjentów w różnym wieku. Najczęstszymi dolegliwościami są: dyskomfort, ból, pieczenie, uczucie ciała obcego lub/i piasku pod powiekami. Nieleczony ZSO może doprowadzić do poważnych powikłań, m.in. do uszkodzenia i owrzodzenia rogówki, a nawet, w niektórych przypadkach do utraty wzroku.

Jaskra natomiast to przewlekła choroba nerwu wzrokowego polegająca na stopniowej i nieodwracalnej jego destrukcji. Nieleczona prowadzi do znacznego uszkodzenia bądź utraty widzenia. Około 60 mln ludzi na świecie choruje na jaskrę. Liczba zachorowań w Polsce sięga około miliona i systematycznie rośnie.

Podstawową metodą leczenia objawowego ZSO jest stosowanie kropli nawilżających. Celem takiego postępowania jest zmniejszenie tarcia pomiędzy strukturami oka, wypłukiwanie czynników drażniących, normalizacja składu filmu łzowego. Podstawą leczenia jaskry jest aplikacja kropli obniżających ciśnienie wewnątrzgałkowe w celu zahamowania progresji choroby.

Po co do leków dodawane są środki konserwujące?

Obecnie w Polsce posiadamy wiele preparatów stosowanych w leczeniu zarówno ZSO jak i jaskry, a dużą grupę stanowią leki bez konserwantów. Po co dodawane są zatem środki konserwujące?

Konserwanty obecne w preparatach do oczu to związki chemiczne o działaniu bakteriobójczym, chroniące preparat przed wzrostem mikroorganizmów po otwarciu butelki. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne mogą powodować zakażenia powierzchni oka oraz zmienić właściwości fizykochemiczne leku.

Konserwanty istotnie przedłużają trwałość preparatu po otwarciu butelki z lekiem. Z punktu widzenia ekonomicznego preparaty te są tańsze, gdyż nie wymagają użycia jednorazowych opakowań czy specjalistycznych aplikatorów utrzymujących sterylność w butelce, które podrażają koszt preparatu. Jednak pomimo powyższych zalet konserwanty wykazują bardzo negatywny wpływ na powierzchnię gałki ocznej.

Środki konserwujące można podzielić na następujące grupy: mające działanie powierzchniowo czynne, o działaniu utleniającym oraz zawierające rtęć i alkohole.

Grupy konserwantów

Najpopularniejszym i najlepiej przebadanym konserwantem z grupy powierzchniowo-czynnych jest tzw. BAK, czyli chlorek benzalkonium. Działanie jego można porównać do detergentu – rozpuszcza błonę komórkową mikroorganizmów i doprowadza do lizy cytoplazmy. Stosowany przewlekle na powierzchnię oka nie pozostaje na nią obojętny i wykazuje toksyczny wpływ na spojówkę, rogówkę i trabekulum. Powoduje dezintegrację komórek powierzchni oka, m.in. poprzez nasilenie procesu apoptozy, utratę spójności komórek i zerwanie trwałych połączeń międzykomórkowych. Powoduje to degenerację i zwiększenie przepuszczalności nabłonka rogówki i spojówki, opóźnienie procesów gojenia, powstawanie nacieków zapalnych. BAK powoduje zmianę składu łez poprzez rozpuszczanie warstwy lipidowej filmu łzowego, co nasila objawy suchego oka. W obrębie spojówki chlorek benzalkonium może wywoływać przewlekłe nieinfekcyjne zapalenie spojówek, co zwiększa ryzyko włóknienia i bliznowacenia, a w połączeniu z toksycznym działaniem na trabekulum, zmniejsza powodzenie zabiegów przeciwjaskrowych.

Grupa konserwantów utleniających, na przykład nadtlenek wodoru, nadboran sodu, kompleks oksychlorowy, uszkadzają funkcje komórek powierzchni oka poprzez wnikanie do komórek i zmiany w składzie lipidów, białek czy DNA. Konserwanty utleniające wykazują jednak mniejsze potencjalne uszkodzenie powierzchni oka niż preparaty powierzchniowo-czynne z tego względu, że komórki powierzchni oka zawierają enzymy, które je częściowo neutralizują.

Kolejna grupa środków konserwujących to substancje będące alkoholami, np. chlorobutanol. Uszkadzają one błonę komórkową, doprowadzając do zwiększonej jej przepuszczalności – zaburza to regenerację nabłonka rogówki i spojówki.

Konserwanty zawierające rtęć, np. tiomersal, związki fenylortęciowe, wykazują działanie bakteriobójcze, doprowadzając do śmierci komórek poprzez blokowanie oddychania komórkowego.

Podsumowanie

Konserwanty mogą wywołać lub nasilać reakcję zapalną lub/i alergiczną powierzchni oka, spowalniać proces regeneracji i gojenia, a nawet uszkadzać zewnętrzne tkanki oka. Działanie negatywne konserwantów najbardziej odczuwają pacjenci stosujący terapię przewlekle.

Jeśli chodzi o jaskrę, decyzję o włączeniu konkretnego leku podejmuje okulista, natomiast preparaty sztucznych łez w związku z tym, że są dostępne bez recepty, często pacjent wybiera sam lub prosi o pomoc farmaceutę. Przy wyborze należy pamiętać, aby unikać kropli mających w swym składzie konserwant. Bezwzględnie powinny ich unikać osoby noszące soczewki kontaktowe (ponieważ konserwant zawarty w kroplach może uszkadzać soczewki) oraz osoby, których choroba okulistyczna wymaga stałego leczenia. Krople nawilżające bez konserwantów charakteryzują się natomiast wysokim bezpieczeństwem i mogą być stosowane długotrwale.