Jak radzić sobie z dolegliwościami spowodowanymi przejedzeniem?

Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego należą do bardzo uciążliwych. Ich objawem może być zgaga, wzdęcia, niestrawności, biegunki, zaparcia, nieżyty jelit czy nudności, a bezpośrednią ich przyczyną jest często niewłaściwa dieta.

Przejadanie się w kontekście przewodu pokarmowego

Praca poszczególnych narządów układu pokarmowego człowieka – przełyku, żołądka, wątroby i trzustki, jelit i pozostałych jest ściśle ze sobą powiązana i zsynchronizowana. Spożywanie określonej ilości pokarmu, wypijanie płynów, żucie i połykanie powodują ruchy perystaltyczne jelit, wydzielanie soków trawiennych, a w efekcie trawienie i wchłanianie składników odżywczych pełniących określone funkcje w organizmie. Przejadanie się, zjadanie większych ilości słodyczy, dań ciężkostrawnych o różnych porach i w różnym połączeniu, jest dla przewodu pokarmowego nie lada wyzwaniem.

Część przewodu pokarmowego, w której znajdują się jelita, to około 8 m. Obejmuje jelito cienkie i jelito grube (ok. 1 m). Rozłożenie kosmków jelitowych jelita cienkiego na płaskiej powierzani pozwoliłoby na pokrycie boiska do koszykówki lub tenisa. To w tej części przebiega większość procesu trawienia, choć trafiający do niej pokarm musi być odpowiednio przygotowany w tzw. górnej części przewodu (w jamie ustnej, żołądku, dwunastnicy). Każda z tych części jest bardzo wyspecjalizowana – produkuje odpowiednią ilość enzymów, porusza się, przesuwając pokarm, emulguje go, wykorzystując odpowiedni skład mieszaniny wydzielanej wewnątrz przewodu pokarmowego. Do prawidłowego działania tego mechanizmu potrzebnych jest wiele stymulantów, do których należą błonnik i wypijane płyny. Odpowiednia ilość błonnika w dobrze zbilansowanej diecie powinna wynosić ok. 30 g/dzień (wg Światowej Organizacji Zdrowia – WHO). Błonnik potrzebuje obojętnych płynów (ok. 2,5 l/dzień), by spęcznieć i przesuwać treści pokarmowe, w czym niewątpliwie będzie pomocna aktywność fizyczna. Niedobór błonnika oraz ograniczone ilości płynów powodują zwolnienie pracy jelit, pojawiające się uczucie przepełnienia w jamie brzusznej, wzdęć a nawet zaparć. Całej niezbyt komfortowej sytuacji w jelitach towarzyszy także modyfikacja mikroflory jelitowej, co w efekcie pogłębia uczucie gazów w jamie brzusznej i niestrawności. Aby zapobiec takiej sytuacji, pomocne będą przekąski warzywne, aktywność fizyczna i wypijanie odpowiedniej ilości obojętnych płynów, którymi nie powinny być alkohole, kawa czy słodzone napoje.

Dolegliwości będące efektem przejadania się

Dolegliwości związane z funkcjonowaniem przewodu pokarmowego będące efektem przejadania się bardzo często dotyczą także górnej części przewodu pokarmowego. Najczęstszym ich objawem jest zgaga. Wyjaśniając jej zjawisko, należy podkreślić, że trawienie rozpoczyna się już w jamie ustnej, gdzie wydzielana jest ślina (do 1500 ml/dzień) zawierająca m.in. enzymy, tj. amylazę, lipazę, rybonukleazę, proteazy. Kolejnym etapem dla pokarmu po pokonaniu przełyku jest żołądek wydzielający w ciągu doby ok. 2,5 l soku, będącego wodnym roztworem kwasu solnego i enzymów. Kwas solny produkowany jest przez tzw. komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka. Spełnia wiele ważnych funkcji, a przypomina o swoim istnieniu, kiedy rozpoczynają się dolegliwości związane właśnie ze zgagą. Ważną rolą żołądka jest rozdrabnianie, wyjaławianie pokarmu, trawienie białek, zapoczątkowywanie trawienia tłuszczów przez lipazę żołądkową, cukrów przez amylazę ślinową, trwające do momentu ich dezaktywacji po obniżeniu pH pokarmu.

Warto podkreślić, że żołądek dorosłego człowieka ma wielkość zaciśniętej pięści, co mogłoby sugerować niewielką pojemność. Nic bardziej mylnego! To narząd, który potrafi się rozciągnąć i zmieścić do 3 litrów pokarmu, np. podczas wspomnianego przejadania się, co może być oczywiście niebezpieczne dla życia. Pożywienie w żołądku układa się warstwami, rozsuwając na zewnątrz pokarmy spożyte wcześniej. Szybkie i obfite jedzenie napełnia go błyskawicznie, jednak pokarm, zależnie od składu, rozdrobnienia (które rozpoczyna się już w jamie ustnej), może przebywać tam kilka godzin.

W tym czasie podlega on obróbce przy udziale soku żołądkowego i jest przesuwany w formie płynnej w kierunku odźwiernika i dwunastnicy. Pierwszeństwo w tym procesie ma część płynna pokarmu, lepiej rozdrobniona. W miarę opróżniania pojawiają się powolne skurcze żołądka i odźwiernika. Pod ich wpływem zawartość pokarmowa ulega rozdrobnieniu, zmieszaniu z sokiem żołądkowym i ostatecznie przesunięciu do dwunastnicy.

Tak przebiega prawidłowa praca żołądka i dwunastnicy. Przepełnienie żołądka nie poprawia jednak wydajności opisanego procesu, ogranicza jego perystaltykę. Zatem kolejna wskazówka: należy gryźć i przeżuwać starannie, bez pospiechu. Mimo to często zdarzają się jednak dolegliwości.

Zgaga i refluks

Do tych najbardziej popularnych należy wspomniana zgaga, której przyczyną jest wsteczne zarzucanie kwaśnej treści z żołądka do przełyku nazywane refluksem. Jej objawem jest uczucie pieczenia lub gorąca, którego początek jest wyczuwalny w okolicy klatki piersiowej, a ból promieniuje w kierunku gardła. Ból jest wynikiem podrażnienia przełyku przez kwas żołądkowy (HCl). Co może być tego bezpośrednią przyczyną? Zwężenie przełyku lub też, gdy zwieracz dolnego przełyku przy wejściu do żołądka nie zamyka się właściwie, ulega rozluźnieniu, dając możliwość wydostania się z żołądka treści pokarmowej z kwasem solnym. Mechanizm wydaje się relatywnie prosty, jednak przyczyn takiej sytuacji może być wiele. Ważna rolę w tym procesie odgrywa system nerwowy, regularność trybu życia, stosowanie używek. Zgaga najczęściej pojawia się po spożytym posiłku, przed pójściem spać lub w nocy.

Ważna rolę w powstawaniu zgagi często związanej z refluksem żołądkowo-przełykowym odgrywa ciśnienie w jamie brzusznej, którego wzrost powoduje przemieszczanie się treści z żołądka do przełyku. Utrata masy ciała (szczególnie związana z androidalnym rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej) często zmniejsza dolegliwości. Ciśnienie podnosi się też podczas kichania, kaszlu czy parcia. U osób otyłych jest stale podwyższone.

Dieta

Istotna rolę odgrywa skład diety. Smażone i tłuste ciężkostrawne potrawy i przejadanie się to zdecydowani przodownicy powodujący zgagę. Wymienia się zbyt częste spożywanie posiłków, tłuste mięso i nabiał, posiłki wzdymające, alkohol, napoje zawierające kofeinę oraz ostre przyprawy, które mogą również powodować rozluźnienie zwieracza przełyku. W diecie przy dolegliwościach związanych ze zgagą zaleca się stosowanie większej ilości produktów zasadotwórczych, ograniczanie spożycia cukrów prostych i częste picie małymi łykami oraz unikanie spożywania posiłków późnym wieczorem. Wśród domowych doraźnych sposobów na zgagę często wymienia się także wypicie szklanki letniego chudego mleka. W sytuacjach, w których nie pomaga taka modyfikacja, konieczne może być stosowanie środków farmakologicznych zmniejszających wydzielanie kwasu solnego.