Cetyryzyna w zwalczaniu objawów alergii

autorka: dr n. farm. Paulina Mączka
farmakolog

W organizmie niegroźny alergen zostaje rozpoznany przez komórki układu immunologicznego jako czynnik szkodliwy, co rozpoczyna ciąg reakcji prowadzących do nadwrażliwości. Komórki dendrytyczne wyłapują alergeny i prezentują je limfocytom T. Te, po rozpoznaniu szkodliwego białka, pobudzają odpowiedź humoralną – wytwarzanie immunoglobulin IgE przez limfocyty B. Przeciwciała IgE łączą się następnie z receptorami na powierzchni komórek tucznych i bazofili, prowadząc do ich degranulacji i uwolnienia mediatorów stanu zapalnego, w tym histaminy.

Histamina (amina biogenna) wytwarzana jest m.in. w płucach, skórze, błonie śluzowej nosa i żołądka. Działa poprzez pobudzanie receptorów histaminowych H1, H2, H3 i H4. Pobudzenie receptorów H1 powoduje wystąpienie wczesnej reakcji alergicznej – rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz wzrost ich przepuszczalności. Następnie dochodzi do zaczerwienienia oraz podrażnienia zakończeń nerwowych, w następstwie czego pojawia się świąd i ból.

Jeżeli reakcja alergiczna zachodzi w obrębie skóry, efektem rozszerzenia naczyń jest świąd i bąbel pokrzywkowy. Jeżeli w obrębie błony śluzowej nosa – jej obrzęk, utrudnione oddychanie, wysięk z nosa i łzawienie. Histamina może również działać na błonę śluzową oskrzeli, powodując ich skurcz i atak astmy.

Leki o działaniu przeciwhistaminowym stosowane są do zapobiegania i łagodzenia objawów wspomnianych chorób o podłożu alergicznym. Hamują one działanie histaminy poprzez blokowanie jej przyłączania do receptora. Leki zaliczane do I generacji: klemastyna, hydroksyzyna, prometazyna, dimetynden nie wykazują selektywności wobec receptorów histaminowych H1. Blokują one dodatkowo receptory cholinergiczne, adrenergiczne, dopaminergiczne i serotoninowe, co wiąże się z licznymi działaniami niepożądanymi. Wykazują dużą lipofilowość – łatwo przenikają przez barierę krew-mózg, wywołując sedację i uczucie senności, ponadto zaburzają koncentrację i działają hamująco na układ nerwowy. Charakteryzują się szybkim początkiem działania, ale ich krótki okres półtrwania wymusza podawanie leków 3-4 razy na dobę. Stosowane są w leczeniu alergii przebiegających gwałtownie, w połączeniu z silnym świądem i niepokojem, a także w premedykacji jako środki łagodnie uspokajające.

Leki antyhistaminowe II generacji selektywnie blokują receptory histaminowe H1. W niewielkim stopniu przenikają do ośrodkowego układu nerwowego, wykazując niewielkie działanie uspokajające. Wykazują dodatkowo działanie przeciwzapalne. Działanie farmakologiczne leków II generacji utrzymuje się długo, dlatego podawane są one zwykle raz na dobę. Do najczęściej stosowanych leków tej grupy należą: cetyryzyna, loratadyna, feksofenadyna i desloratadyna. Wskazaniami do ich stosowania są przewlekły i sezonowy katar alergiczny, a także łagodne postacie pokrzywki.

Ze wszystkich leków II generacji na szczególną uwagę zasługuje cetyryzyna. Wykazuje ona najszybszy początek działania farmakologicznego. Maksymalne stężenie leku we krwi występuje w ciągu 30-90 minut po jego przyjęciu i utrzymuje się przez 24 h. Cetyryzyna będąca pochodną hydroksyzyny blokuje receptory histaminowe typu 1, przy czym nie wykazuje znaczącego wpływu na receptory H2. Lek nie wykazuje działania uspokajającego i jest pozbawiony działania antycholinolitycznego i przeciwserotoninowego. Poprzez silne i wybiórcze blokowanie receptorów H1 skutecznie hamuje działanie histaminy. Cetyryzyna stosowana jest w leczeniu przewlekłego i sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa, sezonowego alergicznego zapalenia spojówek oraz przewlekłej pokrzywki idiopatycznej. U pacjentów z nadwrażliwością, poddawanych prowokacji alergenem, hamuje napływ komórek późnej fazy zapalnej (eozynofili) do skóry i spojówek^[1]. U niektórych osób mogą występować działania niepożądane: senność, niewyraźne widzenie, które mogą upośledzać zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania urządzeń. Jednak oczekiwane korzyści ze stosowania leku są większe niż szkody wynikające z teoretycznej możliwości pojawienia się działań niepożądanych. Cetyryzynę charakteryzuje wysoka skuteczność terapeutyczna i duży stopień bezpieczeństwa stosowania. Podczas stosowania leku nie występuje zjawisko rozwoju tolerancji. Zarejestrowana jest do stosowania u dzieci powyżej 2. r.ż. Za wyborem cetyryzyny w terapii małych dzieci przemawiają jej parametry farmakokinetyczne – wydalana jest głównie przez nerki w postaci niezmienionej, okres półtrwania u dzieci jest krótszy (5-7 h) niż u dorosłych (8-10 h), nie obserwuje się kumulacji leku w organizmie^[2].

W porównaniu z innymi lekami antyhistaminowymi cetyryzyna nie ustępuje skutecznością feksofenadynie i loratadynie, co więcej – ma dodatkowe działania charakterystyczne tylko dla niej. Z badań^[3] wynika, że cetyryzyna wykazuje znacznie większą skuteczność w łagodzeniu objawów sezonowego nieżytu nosa w porównaniu do loratadyny stosowanej w analogicznej dawce. Co więcej, poprawia jakość życia chorych na całoroczny alergiczny nieżyt nosa^[4]. Z kolei w leczeniu objawowym przewlekłej idiopatycznej pokrzywki cetyryzyna okazała się bardziej efektywna od feksofenadyny^[5]. W badaniu przeprowadzonym przez Sawako i wsp.^[6] cetyryzyna najskuteczniej spośród leków przeciwhistaminowych II generacji hamowała wysięk z nosa, kichanie i uczucie swędzenia błon śluzowych nosa.

Warto wspomnieć, że lek zmniejsza ilość uwalnianych mediatorów odczynu zapalnego, które mogą powodować uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych i przyczyniać się do nasilenia objawów astmy oskrzelowej. Jak udowodniono, choć nie stanowi to wskazania do stosowania leku, może ponadto zapobiegać rozwojowi astmy u osób obciążonych atopowym zapaleniem skóry (AZS)^[7]. Do chorób, u podstaw których leży wytwarzanie przeciwciał klasy IgE, zaliczamy: alergiczny nieżyt nosa, pokrzywkę, alergiczne zapalenie spojówek oraz wyprysk atopowy. Wszystkie objawy tych chorób łagodzone są przez leki o działaniu przeciwhistaminowym. Cetyryzyna spośród leków antyhistaminowych II generacji wykazuje dużą skuteczność, szeroki zakres działania, duży profil bezpieczeństwa i dobrą tolerancję. Odpowiednio wczesne rozpoczęcie farmakoterapii z zastosowaniem skutecznego i bezpiecznego leku może mieć kluczowe znaczenie zarówno profilaktyczne, jak i terapeutyczne w występowaniu chorób alergicznych.

Piśmiennictwo:
1. Ciprandi G, Buscaglia S, Pesce G: „Cetirizine reduces inflammatory cell recruitment and ICAM-1 (or CD54) expression on conjunctival epithelium in both early- and late-phase reactions after allergen-specific challenge”. Allergy Clin Immunol. 1995;(95):612-621.
2. Spicák V., Dab I., Hulhoven R., Desager J.P., Klánová M., de Longueville M., Harvengt C.: „Pharmacokinetics and pharmacodynamics of cetirizine in infants and toddlers”. Clin Pharmacol Ther. 1997;(61):325-30.
3. Meltzer E.O., Weiler J.M., Widlitz M.D.: „Comparative outdoor study of the efficacy, onset and duration of action, and safety of cetirizine, loratadine, and placebo for seasonal allergic rhinitis.” J Allergy Clin Immunol. 1996;(97):617-626.
4. Murray J.J., Nathan R.A., Bronsky E.A.: „Comprehensive evaluation of cetirizine in the management of seasonal allergic rhinitis: impact on symptoms, quality of life, productivity, and activity impairment”. Allergy Asthma Proc. 2002;(23):391-398.
5. Handa S., Dogra S., Kumar B.: „Comparative efficacy of cetirizine and fexofenadine in the treatment of chronic idiopathic urticaria”. J Dermatolog Treat 2004;(15):55-57.
6. Hyo S., Fujieda S., Kawada R., Kitazawa S., Takenaka H.: „The efficacy of short-term administration of 3 antihistamines vs placebo under natural exposure to Japanese cedar pollen”. Ann Allergy Asthma Immunol. 2005;(94):457-64.
7. Warner J.O., ETAC Study Group.: „ Early Treatment of the Atopic Child. A double-blinded, randomized, placebo-controlled trial of cetirizine in preventing the onset of asthma in children with atopic dermatitis: 18 months’ treatment and 18 months’ posttreatment follow-up”. J Allergy Clin Immunol 2001;(108):929-937.