Acyklowir w leczeniu opryszczki – standardy postępowania

Acyklowir jest lekiem z wyboru w leczeniu zakażeń wywołanych przez wirusy z grupy Herpes. Pierwsze preparaty wykazujące aktywność wobec wirusa opryszczki pospolitej zsyntetyzowane w II połowie XX w. były bardzo toksyczne i miały pierwotnie aktywność przeciwnowotworową. Kilka lat później opracowano acyklowir, którego zaletę stanowi niewielka toksyczność oraz dobra tolerancja przez chorych.

Acyklowir należy do analogów nukleozydowych. Za pomocą białka transportującego wprowadzany jest do komórek, gdzie ulega przekształceniu do biologicznie aktywnej pochodnej fosforanowej. Lek ulega aktywacji głównie w komórkach zakażonych wirusem opryszczki, co sprawia, że jego poziom jest tutaj do 100 razy wyższy w porównaniu do stężenia w komórkach niezakażonych. Jego aktywna forma zostaje wbudowana do cząsteczki DNA wirusa, co przyczynia się bezpośrednio do zakończenia namnażania wirusa.

Acyklowir jest lekiem najczęściej stosowanym w leczeniu opryszczki. Jest skuteczny zwłaszcza w hamowaniu replikacji HSV-1. Lek łagodzi ból i przyspiesza gojenie zmian opryszczkowych, zwłaszcza podany w pierwszej dobie choroby lub w okresie prodromalnym. Skuteczność acyklowiru w leczeniu jest bardzo wysoka; oporność na ten lek wykazuje <1 proc. populacji z prawidłową funkcją układu immunologicznego. Oporność może być wyższa, do 10 proc. u osób z obniżoną odpornością lub leczonych immunosupresyjnie. Acyklowir jest dobrze tolerowany przez pacjentów, a wśród objawów ubocznych wymieniane są najczęściej bóle głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe i nefrotoksyczność.

W leczeniu opryszczki wargowej należy rozważyć, jaki schemat dawkowania acyklowiru i strategię leczenia wybrać w konkretnym przypadku.

Czy u pacjenta zastosować leczenie objawowe, tzw. epizodyczne tylko w momencie występowania czynnej choroby, czy zastosować leczenie zapobiegawcze przed sytuacją indukującą nawrót opryszczki, czy też może leczenie przewlekłe, tzw. supresyjne.

Warto wskazać, że w przypadku leczenia acyklowirem lekarze, opierając się na swoim doświadczeniu i wiedzy medycznej, często zalecają inne dawkowanie niż wynika z dokumentów rejestracyjnych. Tak jest np. w przypadku leczenia nawrotów wyższą dawką 400 mg stosowaną 3 x dziennie. Jest to skuteczna metoda leczenia nawrotu opryszczki, poparta doświadczeniem w leczeniu pacjentów, jak również szeroką literaturą medyczną, niemniej jednak off-label.

Leczenie objawowe doustnym lekiem przeciwwirusowym powinno być uzupełnione o preparaty miejscowe, takie jak krem z acyklowirem czy plastry z kwasem hialuronowym[1].

W leczeniu zapobiegawczym ważne jest, aby zastosować preparat odpowiednio wcześnie – np. przez tydzień przed daną sytuacją. Leczenie supresyjne natomiast polega na przewlekłym stosowaniu acyklowiru nawet przez 4-6 miesięcy.

Leczenie objawowe zaleca się w przypadku:

• rzadkich nawrotów,
• łagodnego lub umiarkowanego przebiegu choroby,
• braku objawów rumienia wielopostaciowego,
• dobrze zdefiniowanych objawów prodromalnych,
• gdy leczenie supresyjne nie zmniejszyło liczby nawrotów.

Leczenie zapobiegawcze, tzw. profilaktykę, zaleca się u pacjentów, u których w przeszłości rozpoznano zakażenie wirusem opryszczki pospolitej i którzy skarżą się na jej nawroty w sytuacjach, takich jak:

• wyjazd na słoneczne wakacje,
• zimowy narciarski wyjazd,
• miesiączka,
• infekcja górnych dróg oddechowych,
• przeziębienie,
• gorączka,
• przemęczenie,
• zabiegi z dziedziny medycyny estetycznej (powiększanie ust, laser frakcyjny CO2, mezoterapia igłowa, osocze bogatopłytkowe),
• zabiegi stomatologiczne – np. scalling.

Taką profilaktykę najlepiej stosować przez kilka dni przed danym wydarzeniem i w jego trakcie (np. tydzień przed wyjazdem na narty i w trakcie pobytu).

Leczenie supresyjne należy rozważyć w przypadku:

• częstych nawrotów,
• ciężkiego przebiegu choroby,
• występowania objawów rumienia wielopostaciowego,
• braku objawów prodromalnych,
• gdy leczenie supresyjne zmniejszyło liczbę nawrotów.

U pacjentów z częstymi nawrotami można zlecić terapię ciągłą 6-miesięczną.

Skuteczność potwierdzona badaniami:

• W zapobieganiu krótkotrwałym acyklowir 400 mg stosowany 2 x dziennie może sprawić, że do nawrotu opryszczki nie dojdzie. Według dostępnych badań stosowanie acyklowiru w dawce 400 mg 2 x dziennie przez 7 dni przed sytuacja indukującą nawrót opryszczki zmniejsza ryzyko nawrotu opryszczki nawet o 73%[8].
• Stosowanie doustne acyklowiru w supresji w dawce 400 mg 2 razy dziennie przez okres 4 miesięcy zmniejsza liczbę nawrotów choroby o 53 proc.[10].
• Acyklowir zwalcza wirusa już od 1. tabletki i przyspiesza gojenie nawet o 3 dni[9].
• Istotnym elementem terapii wydaje się także stosowanie preparatów miejscowych zawierających acyklowir – skraca czas trwania choroby o 2 dni[10].