Nauka
Powrót groźnych drobnoustrojów
8 minut
autorka: dr n. farm. Arleta Matschay
Pracownia Farmacji Praktycznej, Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Na przestrzeni lat ze szczepień ochronnych rezygnowano tylko w sytuacji, gdy przez odpowiednio długi okres czasu na całym świecie nie występowały żadne zachorowania na daną chorobę zakaźną. Decyzje w tej sprawie podejmowała WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), jak miało to miejsce w odniesieniu do ospy prawdziwej.
W przypadku patogenów wywołujących schorzenia typu: odra, świnka, różyczka czy krztusiec, które są objęte aktualnie kalendarzem szczepień, nadal odnotowuje się w Europie zachorowania. Dlaczego obecnie obawiamy się tych zakażeń? Wpływ na taką sytuację może wywierać między innymi:
- rezygnacja z zalecanych aktualnie szczepień wynikająca z obawy przed jakością szczepionek wytwarzanych przez wielu producentów o zróżnicowanych poziomach ceny,
- obawa przed ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych po przyjęciu szczepionki, a także brak dostatecznej informacji o odnotowanych przypadkach takich działań u zaszczepionych pacjentów,
- niedostępność szczepionek.
Ponadto wpływ na rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych w populacji europejskiej może wynikać ze wzmożonych podróży turystycznych do obszarów o zwiększonej zapadalności na choroby (kontynent afrykański i azjatycki).
Na co dzień każdy człowiek narażony jest na nieustanny kontakt z różnymi patogenami, jednak dzięki mechanizmom obronnym organizmu (przeciwciała i komórki odpornościowe) do zachorowania dochodzi rzadziej. Początkowo człowiek nabywa przeciwciała dzięki matce, która przekazuje je poprzez łożysko w ostatnich kilku tygodniach ciąży, co skutkuje zabezpieczeniem dziecka w pierwszych miesiącach życia przed zakażeniami (dzieci urodzone przedwcześnie są bardziej narażone na zakażenia). W następnych miesiącach życia dziecka jego odporność będzie coraz bardziej zależna od przeciwciał i komórek odpornościowych wyprodukowanych przez jego własny organizm na skutek m.in. szczepień lub zakażeń oraz przebytej choroby. Ponadto u dzieci na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego mają wpływ m.in. karmienie piersią przez matkę, właściwe odżywianie, unikanie przegrzewania czy przebywanie w otoczeniu pozbawionym zanieczyszczeń, np. dymu papierosowego, smogu.
Szczepienie polega na uzyskaniu sztucznego i czynnego uodpornienia organizmu poprzez podanie do organizmu szczepionki (po wstrzyknięciu lub podaniu doustnym), czyli preparatu biologicznego z zawartością antygenów drobnoustrojów chorobotwórczych. Ich rolą jest wytworzenie swoistej odporności, bez wywołania jakichkolwiek działań toksycznych. W składzie szczepionek występują antygeny, adiuwanty, substancje stabilizujące, substancje konserwujące oraz w śladowych ilościach substancje typu: białka jaj kurzych, białka drożdży, aldehyd glutarowy, betapropiolakton. Właściwością antygenu jest wywołanie powstania odpowiedzi immunologicznej: humoralnej (powstanie przeciwciał) i komórkowej (powstanie swoiście uczulonych komórek).
Ze względu na formę antygenu szczepionki dzielimy na:
- żywe atenuowane tzw. odzjadliwione, imitujące naturalną infekcję, np. doustna szczepionka przeciw poliomyelitis, szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR),
- zabite zawierające całe unieczynnione drobnoustroje, np. przeciw durowi brzusznemu, wściekliźnie czy grypie,
- rekombinowane na drodze inżynierii genetycznej, np. przeciw WZW typu B,
- szczepionki-anatoksyny zawierające toksyny o zachowanych właściwościach antygenowych, np. anatoksyna tężcowa, błonicza, szczepionki DTP (błonica, tężec, krztusiec),
- podjednostkowe zawierające fragmenty drobnoustrojów, np. antygen Haemophilus influenzae b na nośniku białkowym.