Choroby przyzębia – konsekwencje zdrowotne

autorka: lek. dent. Liliana Kot
Maestria Digital Dental and Face Clinic

Badania owe wykazały, że zaledwie 1 proc. przebadanych ma zdrowe przyzębie, 85 proc. wymagało przynajmniej profesjonalnego czyszczenia. U ponad połowy populacji występowało zapalenie przyzębia, a u ponad 20 proc. stadium tej choroby wymagało leczenia u periodontologa. W tym kontekście warto przypomnieć o objawach i konsekwencjach braku higieny jamy ustnej. Oprócz wypadających zębów grożą nam także choroby serca, reumatyzm, cukrzyca i nowotwory.

Choroba przyzębia, zapalenie dziąseł, zapalenie przyzębia – to przewlekły stan zapalny tkanek otaczających ząb – dziąsła, ozębnej, okostnej, cementu korzeniowego i kości wyrostka zębodołowego. Choć czasem wynika z predyspozycji genetycznych, długotrwałe i nieleczone zapalenie dziąseł jest najczęściej konsekwencją niezadowalającej higieny jamy ustnej, stresu, palenia, otyłości, osteoporozy i cukrzycy. Głównym czynnikiem etiopatogenetycznym jest aktywność bakterii w płytce nazębnej. Aktywność płytki bakteryjnej nie jest ograniczona tylko do przyzębia – okazuje się bowiem, że może ona w sposób bezpośredni (przez naczynia krwionośne) lub pośredni (uruchamiając kaskadę cytokinowo-zapalną) wpływać również na inne struktury organizmu.^{[6, 7, 8, 17]}

Jak groźne są choroby przyzębia? Obecnie uważa się, że u podłoża niektórych chorób ogólnoustrojowych (chorób układu sercowo-naczyniowego, udarów mózgu, wewnątrzszpitalnych zapaleń płuc, czy też przewlekłych obturacyjnych chorób płuc) leżą procesy zapalne, których źródło mogą stanowić przewlekłe infekcje wywołane patogenami przyzębia. Pogląd ten wspierają wyniki badań z ostatnich lat łączące choroby przyzębia z miażdżycą, cukrzycą, chorobami serca, udarem, chorobami nerek i zapaleniem reumatoidalnym stawów. Przykładowo, ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej wzrasta od 25 do 72% wśród osób, u których występowała choroba przyzębia. Ryzyko występowania chorób sercowo-naczyniowych u osób palących papierosy – ze współistniejącą zaawansowaną chorobą przyzębia – wzrasta 8-krotnie.

W grupie zwiększonego ryzyka są także osoby chore na cukrzycę typu 2 – przez osłabione chorobowo gojenie przekładające się na słabsze likwidowanie stanów zapalnych.^{[1, 5-10, 17]} Zapalenie dziąseł i przyzębia powstaje na skutek zaburzenia równowagi pomiędzy oddziałującymi na tkanki przyzębia drobnoustrojami biofilmu (znajdującego się na powierzchni zębów i dziąseł), a mechanizmami obronnymi gospodarza. Choć ludzki organizm posiada specyficzne mechanizmy obronne, „radzące sobie” z niewielką ilością płytki bakteryjnej, (początkowo składającej się przede wszystkim z bakterii Gram-dodatnich), w miarę rozwoju odkładania się płytki nazębnej, w jej strukturze stopniowo obserwuje się wzrost ilość bakterii Gram-ujemnych.[12, 18, 19] To właśnie bakterie Gram-ujemne (Porphyromonas gingivalis [P.g], Trepanoma denticola [T.d], Tanerella forsythia [T.f] i Agregatibacter actinomycetemcomitans [A.a]) są czynnikiem inicjującym całą reakcję immunologiczno-zapalną odpowiedzialną za destrukcję tkanek przyzębia. Bakterie i toksyny mobilizują komórki immunologicznie do wydzielania mediatorów zapalnych, takich jak PG2, TNF α, IL-1, MMP, a te z kolei odpowiadają za nieodwracalną destrukcję tkanek utrzymujących ząb – tkanki łącznej i kostnej.^{[4, 12-16]}

Długotrwały, nieleczony stan zapalny dziąseł powoduje nieodwracalne uszkodzenia tkanek, zaniki kości wyrostków zębodołowych i osłabia włókna łącznotkankowe, które łączą zęby z kością. Dziąsła zauważalnie obniżają się, tworząc kieszonki dziąsłowe. Ostatecznie dochodzi do zniszczenia przyczepu łącznotkankowego i rozchwiania zębów w zębodołach, skutkującego samoistnym wypadaniem zębów.^{[2, 3, 11]}

Jak rozpoznać objawy choroby przyzębia? Głównym czynnikiem, wywołującym stan zapalny jest pojawienie się płytki bakteryjnej – białego nalotu na powierzchni zębów, który może rozwinąć się już po 3-4 dniach bez szczotkowania zębów. Początkowe objawy to widoczne zaczerwienienia i obrzęk dziąseł, nadwrażliwość zębów na ciepło i zimno oraz stosunkowo łatwe krwawienia podczas szczotkowania zębów. Jeśli pacjent cierpi na zaawansowany stan zapalny, z pewnością zauważył rozchwianie zębów, obniżenie się szyjek zębowych, suchość, niesmak i nawracający brzydki zapach z ust. Są to informacje, które można uzyskać od pacjenta na podstawie ustnego wywiadu chorobowego. Pomogą we wczesnym rozpoznaniu zarówno zapalenia dziąseł i przyzębia, jak i wszystkich zmian patologicznych w obrębie jamy ustnej – nie tylko przez lekarzy dentystów, ale także farmaceutów, którzy są często pierwszym punktem konsultacyjnym dla chorych. Jeśli pacjent nie był objęty opieką stomatologiczną w ciągu ostatniego roku, w przypadku stwierdzenia choroby przyzębia należy go skierować do lekarza dentysty. Jeśli występują objawy  bólu, obrzęku, krwawienia z dziąseł i ruchomość zębów, pacjent powinien bezzwłocznie zgłosić się do periodontologa.

Warto zatem przy każdej okazji uświadamiać pacjentów, że bakterie bytujące w zmienionym zapalnie przyzębiu wpływają na przebieg chorób ogólnych, wysiewając się na cały organizm drogą oddechową i krwionośną. Wcześnie wykryty stan zapalny dziąseł jest procesem odwracalnym – w momencie ustania działania czynnika zapalnego, stan jamy ustnej powróci do normy. Niestety, bagatelizowanie problemu skutkujące długotrwałą, nieleczoną chorobą przyzębia grozi nie tylko utratą zębów. Być może fakt, że stany zapalne dziąseł przyczyniają się do bardzo poważnych chorób ogólnoustrojowych skutecznie zachęci pacjentów do regularnej profilaktyki.

Piśmiennictwo:
1. Górska R. Periodontologia na świecie i w kraju. Miniony rok w periodontologii – moje refleksje. Mag Stom; 2012; 3: 103-105.
2. Riobboo-Crespo Mdel R, Planells-del Pozo P, Ribboo-Garcia R. Epidemiology of the most common oral mucosal diseases in children. Med Oral Pat; 2005, 10: 376-387.
3. Desvarieux M, Demmer R T, Rundek T, Boden-Albala B, Jacobs D R. et al. Periodontal microbiota and carotid intimamedia thickness: The oral infections and vascular disease epidemiology study (INVEST). Circulation; 2005,111: 576-582.
4. Boyanova L, Setchanova L, Gergova G et al. Microbiological diagnosis of the severe chronic periodontitis. IMAB; 2009, 2: 89-94.
5. Przybyłowska D, Mierzwińska-Nastalska E. Wpływ higieny jamy ustnej i uzupełnień protetycznych na zdrowie ogólne. Nowa Stom; 2013, 2:83-87.
6. Kunzel C, Lalla E, Lamster IB. Management of the patient who smokes and the diabetic patient in the dental office. J Periodontol 2006; 77: 331-340.
7. Campus G, Salem A, Uzzau S et al. Diabetes and periodontal disease: a case control study. J  Periodontol; 2005, 76: 418-425.
8. Al-Shammari KF, Al-Ansari JM, Moussa NM et al. Association of periodontal disease severity with diabetes duration and diabetic complications in patients with type 1 diabetes mellitus. J Int Acad Periodontol; 2006, 8:109-114.
9. Sastrowijoto SH, van der Velden U, van Steenbergen TJ et al. Improved metabolic control, clinical periodontal status and subgingival microbiology in insulin-dependent diabetes mellitus. A prospective study. J Clin Periodontol 1990; 2:25-31.
10. Wolf HF, Rateischak EM, Rateischak KH. Periodontologia. Mikrobiologia. Lublin; Wydawnictwo Czelej, 2006; 22-23
11. Sawicki W, Malejczyk J, Histologia. Warszawa; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012.
12. Winklestein JA, Winklestein ML. Patient and Family Handbook For the Primary Immune Deficiency Diseases. Towson; Immune Deficiency Foundation, 2013.
13. Kurnatowska AJ, Kurnatowski P. 1998. Biotypowanie szczepów grzybów izolowanych od pacjentów z chorobami jamy ustnej. Mikol Lek; 1998,4:213-218.
14. Mierzwińska−Nastalska E, Spiechowicz E, Rusiniak−Kubik K, Skopińska−Różewska E. Profilaktyka infekcji grzybiczej jamy ustnej i jej immunologicznych następstw. Protet Stom 1997; 47:4-9.
15. Haake SK, Nissengard RJ, Newman MG, Miyasaki KT. Microbial interactions with the host in periodontal diseases. Clin Periodontol; 2000,8:132.
16. Domańska A, Mertas A, Król W. Flawonoidy jako środki przeciwzapalne w leczeniu chorób przyzębia. Post Fitoter; 2008, 1:32-36.
17. Cabała A, Chomyszyn-Gajewska M, Drożdż W: Wpływ chorób przyzębia na powstanie ogólnoustrojowej reakcji zapalnej i rozwój miażdżycy. Prz Lek; 2006, 63:681-684.
18. Domańska A, Mertas A, Król W. Flawonoidy jako środki przeciwzapalne w leczeniu chorób przyzębia. Post Fitoter; 2008,1:32,34.
19. Ptak W, Ptak M, Szczepanik M. Podstawy immunologii. Warszawa; Wydawnictwo PZWL, 2008.

***

Właściwa profilaktyka zapobiegająca chorobom przyzębia:
Stomatologia oferuje szereg rozwiązań ograniczających ryzyko występowania chorób przyzębia. Choć każdy przypadek jest indywidualny, regularne usuwanie kamienia nazębnego (skaling), usuwanie przebarwień (piaskowanie), lakierowanie zębów (fluoryzacja), lakowanie bruzd i szczelin z pewnością pomoże zachować właściwą higienę jamy ustnej. Warto także przestrzegać regularnych przeglądów – dentystę należy odwiedzić kontrolnie raz na pół roku. Często pacjenci wymagają indywidualnego doboru techniki oczyszczania zębów, pasty, szczoteczki.
Jeżeli choroba przyzębia jest zaawansowana, lekarz na podstawie indywidualnej oceny uzębienia, dziąseł i błony śluzowej może zalecić kontrole częściej (co 3 miesiące, co miesiąc, w poważnych przypadkach nawet co tydzień). Przebieg choroby przyzębia można kontrolować powtarzalnymi zdjęciami RTG (pantomogram) i obserwować poziom wyrostka (postęp zaniku kości wokół zębów).