Zioła zimową porą – nieoceniona pomoc w przeziębieniu

W sezonie jesienno-zimowym obserwujemy nasilenie różnego rodzaju infekcji. Pacjenci przychodzą do apteki po pomoc zarówno w kwestii zwalczania objawów choroby, jak i wzmocnienia odporności. Farmaceuta pełni nieocenioną rolę, gdyż oprócz porady, może zarekomendować odpowiednią terapię czy wyeliminować błędy lekowe. Warto w tym infekcyjnym okresie pamiętać również o dobroczynnej mocy surowców ziołowych.

Istnieje wiele ziół, które możemy zastosować na objawy przeziębienia. Na szczególną uwagę zasługują rodzime rośliny, które są łatwo dostępne, stosowane od stuleci, dodatkowo zawartość substancji aktywnych i ich lecznicze właściwości zostały potwierdzone w badaniach naukowych. Wszystkie te czynniki zwiększają skuteczność i bezpieczeństwo zastosowanej terapii.

Surowce

W zależności od objawów chorobowych, możemy zastosować różne surowce ziołowe. Działanie przeciwgorączkowe, przeciwzapalne będą miały: kora wierzby (Salicis cortex), kwiat wiązówki (Ulmariae flos). Surowce te zawierają glikozydy fenolowe będące pochodnymi kwasu salicylowego odpowiedzialnymi za wymienione działania. Do grupy ziół typowo napotnych zaliczyć możemy: kwiat lipy (Tiliae flos) oraz kwiat bzu czarnego (Sambuci flos).

Wszystkie wyżej wymienione zioła możemy stosować uniwersalnie, w pierwszych objawach przeziębienia, a zwłaszcza tych przebiegających z gorączką.

Jeśli infekcja przebiega z kaszlem, warto doprecyzować z jakim rodzajem kaszlu mamy do czynienia. W kaszlu mokrym ważne jest usuwanie wydzieliny zalegającej w dolnych drogach oddechowych. Z tego względu używać będziemy surowców o działaniu wykrztuśnym, do których należą m.in. ziele tymianku (Thymi herba), ziele macierzanki (Serpylli herba), owoc kopru włoskiego (Foeniculi fructus).

W przypadku kaszlu suchego czyli tzw. bezproduktywnego, stosować będziemy surowce ziołowe powlekające błonę śluzową gardła, wyciszające odruch kaszlu. Przykładem tego typu ziół będą zawierające związki śluzowe: korzeń prawoślazu (Altheae radix), liść babki lancetowatej (Plantaginis lanceolatae folium), liść podbiału (Farfarae folium) czy porost islandzki (Lichen islandicus).

Jeśli w przebiegu infekcji bardzo doskwiera nam ból gardła, zastosować możemy liść szałwii (Salviae folium), w postaci naparu do płukania jamy ustnej i gardła.

Kwiat lipy

Ziołem, które dzięki zawartości różnorodnych składników czynnych, wykazuje wielokierunkowe działanie w leczeniu objawów przeziębienia, będzie kwiat lipy (Tilliae flos). Surowiec pozyskujemy z dwóch gatunków drzewa: lipy drobnolistnej (Tilia cordata) oraz lipy szerokolistnej (Tilia plathyphyllos) należących do rodziny lipowatych (Tiliaceae). Według FP powinien być on zebrany w czasie kwitnienia i wysuszony w temperaturze nie wyższej niż 40 st. C. Sproszkowany surowiec jest koloru żółtawozielonego. Kwiat lipy zawiera przede wszystkim flawonoidy (pochodne kwercetyny, kemferolu, np. charakterystyczny dla tego surowca tylirozyd oraz akacetyny), olejek eteryczny ok. 0,05 proc. (m.in. farnezol, geraniol, eugenol), ponadto znajdziemy tam również związki śluzowe, kwasy fenolowe i proantocyjanidyny.

Farmakopea Polska VI podaje normę zawartości flawonoidów i według niej, surowiec powinien zawierać nie mniej niż 0,7% flawonoidów w przeliczeniu na kwercetynę. Omawiany surowiec wykazuje przede wszystkim działanie napotne, za które odpowiadają m.in. flawonoidy (wspomniany tylirozyd). Działaniem synergistycznym będzie osłaniające błony śluzowe górnych dróg oddechowych, dzięki zwartości substancji śluzowych oraz łagodne przeciwgorączkowe. Ponadto surowiec działa spazmolitycznie i łagodnie uspokajająco. Właściwości te sprawiają, że kwiat lipy stosujemy w łagodzeniu objawów przeziębienia i infekcji dróg oddechowych, zwłaszcza przebiegających z gorączką. Przygotowujemy w postaci naparu, zalecana ilość to: od 2 do 6 g surowca jednorazowo i dobowo (FP). Zioło możemy zastosować zarówno u dorosłych jak i dzieci od 4. r.ż.

Koper włoski

W przypadku wystąpienia mokrego kaszlu ziołem godnym uwagi będzie koper włoski syn. Fenkuł włoski (Foeniculum capillaceum, Foeniculum vulgare) należący do rodziny selerowatych (Apiaceae, dawniej Umbelliferae). Surowcem będzie owoc kopru (Foeniculi fructus), zebrany w okresie dojrzewania i wysuszony w cieniu, w przewiewie, natomiast sproszkowany przybiera barwę szarawo- lub zielonawobrunatną (FP). Surowiec zawiera olejek eteryczny (anetol, fenchon), flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu) a także fitosterole, olej tłusty, substancje białkowe i cukry. Surowiec zaliczamy do typowo olejkowych, według FP, zawartość olejków eterycznych powinna wynosić nie mniej niż 3,5 proc. (v/m). W terapii przeziębienia wykorzystujemy działanie wykrztuśne, u podstaw którego stoją dwa mechanizmy. Po pierwsze wzmaga wydzielanie śluzu w gardle, krtani i tchawicy, po drugie przywraca prawidłowy ruch nabłonka rzęskowego. Stosujemy doustnie, w postaci naparów jednorazowo dozując 1,5-2,0 g surowca, natomiast zalecana dawka dobowa to 5,0-7,0 g (FP VI).

Szałwia lekarska

Ziołem pomocnym w leczeniu stanów zapalnych gardła, w przebiegu przeziębienia, będzie Szałwia lekarska (Salivia officinalis) należąca do rodziny jasnowatych (Lamiaceae). Surowiec leczniczy stanowi liść szałwii (Salviae folium) czyli liście i ulistnione szczyty pędów, zebrane z roślin niekwitnących, wysuszone szybko w cieniu, w temperaturze nie wyższej niż 35 st. C, w postaci sproszkowanej przybiera barwę szarozieloną (FP).

W liściu szałwii znajdziemy różnorodne grupy substancji czynnych, z czego najistotniejsza jest zawartość olejków eterycznych. Farmakopea Polska VI wskazuje, że surowiec powinien zawierać nie mniej niż 1 proc. (v/m) olejków, jednak najczęściej zawiera go więcej, nawet 2,5 proc. Głównym składnikiem olejku eterycznego jest tujon (ok. 50 proc.), poza tym mamy m.in. cyneol i borneol. Pozostałe grupy związków zawarte w liściu szałwii to: garbniki pirokatechinowe (dużo, nawet do 8 proc.), kwasy fenolowe, trójterpeny (np. kwas ursolowy), gorycze (pikrosalwina), gorzkie laktony diterpenowe (karnozol), flawonoidy. W surowcu można zaobserwować synergizm działania garbników i olejków eterycznych, które działają ściągająco i przeciwzapalnie. Ponadto surowiec działa odkażająco i przeciwbakteryjnie. Właściwości te sprawiają, że liść szałwii stosujemy w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, zewnętrznie – w postaci naparów zwykle o stężeniu 2,5% – 3,0% (FP VI).

Podsumowanie

Lecznicze właściwości surowców ziołowych są niezaprzeczalne, lecz niestety często pomijane. Dlatego warto, zwłaszcza w tym szczególnym okresie, o nich pamiętać. Po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem, możemy zaproponować mu ziołowe napary samodzielnie lub w połączeniu z innymi lekami, w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia objawów.