Zgaga – incydent czy problem przewlekły

autorka: dr n. farm. Arleta Matschay
Pracownia Farmacji Praktycznej, Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Zgaga to uczucie „palenia” w nadbrzuszu i/lub za mostkiem, któremu może towarzyszyć ból, a także gorzko-kwaśny smak w ustach oraz nierzadko przykry zapach z jamy ustnej. Przyczyną powstającej zgagi jest zarzucanie (refluks) treści żołądkowej do przełyku, czyli wraz z połkniętym wcześniej pokarmem do przełyku trafia wytwarzany w żołądku kwas solny (produkowany przez tzw. komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka) i enzymy trawienne, stąd charakterystyczne uczucie. Taka sytuacja może być spowodowana nieprawidłowo funkcjonującym dolnym zwieraczem przełyku, który niedostatecznie ulega zamykaniu, a to spowoduje wsteczne zarzucanie kwaśnej treści żołądka.

Objawy zgagi pojawiają się szczególnie u osób, które nie przestrzegają zaleceń dietetycznych tzn. spożywają obfite posiłki, o nieregularnych porach dnia, tuż przez snem (posiłek powinien być przyjmowany min. 3 godziny przed snem). Zgaga może pojawić się incydentalnie, szczególnie w grupie młodszych pacjentów (po tzw. „imprezach”), ale też u starszych pacjentów w sposób utrwalony, którzy preferują tłuste i pikantne pokarmy, gazowane napoje, kawę, mocną herbatę, czekoladę czy cytrusy. Problem zdecydowanie nasila się po spożyciu alkoholu oraz u osób palących tytoń. U pacjentów mających tego typu dolegliwości gastryczne należy wskazać spanie na łóżku z wezgłowiem uniesionym o kilkanaście centymetrów, unikanie pozycji ciała w skłonie z uciskiem na jamę brzuszną i noszenia ciasnych ubrań i pasków oraz sytuacji stresujących nasilających objawy. Przyczyną występowania dolegliwości mogą być też działania niepożądane stosowanej farmakoterapii, np. przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, leków stosowanych w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym i chorobach płuc (szczególnie z grupy betablokerów, blokerów kanału wapniowego, przeciwcholinergicznych czy metyloksantyn, np. teofilina) lub NLPZ.

Leczenie refluksu polega przede wszystkim na eliminowaniu czynników nasilających objawy choroby oraz zastosowaniu odpowiedniej farmakoterapii. Wśród preparatów stosowanych doraźnie (często wchodzą także w interakcje) znalazły się leki z grupy zobojętniających kwaśną treść żołądkową (antacida) jak preparaty glinu, wapnia czy magnezu, jednak przynoszą one tylko krótkotrwałe zniesienie objawów zgagi (do 3 godzin). Zatem konieczne jest stosowanie odpowiednich preparatów, szczególnie, gdy refluks z towarzyszącą zgagą występuje często i może prowadzić w konsekwencji do choroby refluksowej wraz z uszkodzeniem błony śluzowej przełyku. Leczenie dolegliwości występujących sporadycznie, np. raz w tygodniu lub po spożyciu niewłaściwych posiłków czy napojów oraz w leczeniu podtrzymującym refluksu o stosunkowo łagodnym przebiegu, zaleca się przyjmowanie leków z grupy antagonistów receptora histaminowego H2 – np. ranitydynę. Po zastosowaniu tego preparatu w dawce jednorazowej 75-150 mg przyjmowanej dwa razy na dobę zmniejsza się wydzielanie kwasu solnego w żołądku przez ok. 12 godzin. Lek szybko wchłania się z przewodu pokarmowego (t max. = 2-3 godz.), zatem dolegliwości ustępują stosunkowo szybko, a zastosowanie u pacjentów np. rozpuszczalnej formy leku (dzięki której pomija się proces uwalniania substancji czynnej ze stałej postaci farmaceutycznej), może przyczynić się do osiągnięcia szybszego początku efektu terapeutycznego. Zastosowanie takiej formy leku przez pacjentów mających kłopoty z przełykaniem (dysfagia) jest ułatwione i może stanowić dodatkowe uzupełnienie płynów, szczególnie dotyczy to grupy pacjentów geriatrycznych lub pacjentów młodszych preferujących taką formę leków. Jednak w przypadku formy rozpuszczalnej należy zwrócić uwagę, iż takie preparaty mają także przeciwwskazania lub zaleca się ostrożność w ich stosowaniu, ponieważ zawierają np. sorbitol (może powodować podrażnienia żołądka i biegunkę), sód (stosować ostrożnie u pacjentów z dietą niskosodową) czy aspartam (przeciwwskazany u pacjentów z fenyloketonurią). U pacjentów z często występującym refluksem z towarzyszącą zgagą (powyżej dwóch incydentów tygodniowo) należy rozważyć podawanie leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (omeprazol, pantoprazol), które najsilniej hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Leki z tej grupy zaleca się stosować jeden raz na dobę na czczo w godzinach porannych, przez okres kilku do kilkunastu dni w celu uzyskania właściwego efektu terapeutycznego, czyli ustąpienia dolegliwości związanych z refluksem (zgaga, kwaśne odbijanie) oraz zapobieganiu nawrotowi choroby, a także gojenia zmienionej błony śluzowej przełyku.

Pacjent nie może jednak pozostawać zbyt długi okres w samoleczeniu, szczególnie jeżeli w ciągu kilku dni nie ustąpią dolegliwości gastryczne. Natomiast w przypadku wystąpienia objawów, np. niewyjaśnionej utraty masy ciała, narastającej dysfagii, odynofagii (bolesne połykanie), nawracających wymiotów, nasilenia objawów refluksu czy objawów krwawienia z przewodu pokarmowego, konieczna jest pilna konsultacja lekarska wraz z odpowiednią diagnostyką.