Rola leków ziołowych we współczesnej terapii

Nowoczesna fitoterapia skupia się obecnie nad określaniem właściwości i skuteczności działania wielu roślin leczniczych, które są znane i stosowane od dawna. Dzięki temu weryfikowana jest dotychczasowa wiedza na temat ziołolecznictwa. Na podstawie badań odkrywane są nowe zastosowania ziół. Przykładem może być kozłek lekarski (Valeriana officinalis). Badania in vitro wykazały cytoprotekcyjne działanie ekstraktu z waleriany wobec ludzkich komórek mózgowych, co może mieć znaczenie w leczeniu chorób degeneracyjnych (1). Inną rośliną o nowym zastosowaniu jest arcydzięgiel (Angelica archangelica). Łuszczki i wsp. opublikowali badania, dotyczące działania przeciwdrgawkowego imperatoriny, jednego ze składników wyciągu z arcydzięgla. Stwierdzono, że imperatorina działa przeciwdrgawkowo podobnie jak kwas walproinowy (2). Dowiedziono również działania przeciwnowotworowego arcydzięgla z Islandii wobec komórek raka trzustki (3). Interesujące są również badania dotyczące powszechnie stosowanego chmielu (Humulus lupulus). Delmulle i wsp. oraz Monteiro i wsp. opublikowali wyniki badań in vitro na temat hamującego działania składników chmielu wobec komórek raka prostaty i raka piersi (4, 5). Wykazano synergistyczne działanie przeciwbakteryjne wyciągu z chmielu i niektórych antybiotyków (6).

Mity kontra wiedza i kompetencje

Na początku XX w. rozpoczęła się nowa epoka w medycynie, którą zapoczątkowały odkrycia Ehrlicha i Domagka. Prowadzili oni badania nad substancjami otrzymanymi syntetycznie, które znalazły zastosowanie w leczeniu chorób zakaźnych. Świat nauki odpowiedział entuzjazmem na te badania, co spowodowało nowe myślenie o farmakoterapii. Niedługo potem pojawiło się wiele nowych, syntetycznych leków. Był to początek tzw. ery chemioterapii.

Ostatnimi czasy daje się zauważyć wyraźny zwrot ku tradycyjnym formom leczenia. Dużą popularnością cieszy się obecnie szeroko pojęta medycyna tradycyjna, chińska czy indyjska Ayurweda. Samoleczenie stało się dość powszechną praktyką wśród społeczeństw rozwiniętych. Problem w tym, że osoby nieposiadające gruntownej wiedzy medycznej nie są świadome skutków stosowania substancji leczniczych. Może to powodować znaczące komplikacje i powikłania. W społeczeństwie panuje bowiem powszechnie błędne przekonanie o nieszkodliwości leków ziołowych. Od wielu lat trwa dyskusja, czy można sprzedawać leki ziołowe i suplementy diety poza aptekami. Towarzystwa zielarskie dowodzą fachowości osób zatrudnionych w sklepach zielarskich, które są przeszkolone w zakresie ziołolecznictwa. Nie ma jednak wymogu zatrudniania w nich farmaceutów. Należy pamiętać, że osoby kupujące i stosujące produkty ziołowe często zażywają równocześnie inne leki, co może doprowadzić do niebezpiecznych interakcji. Odpowiednią wiedzę na ten temat mają jedynie farmaceuci i lekarze. Zainteresowanie środkami naturalnymi przyniosło ze sobą intensywne zwiększenie liczby producentów leków pochodzenia roślinnego. Jak zatem w gąszczu różnych preparatów odnaleźć produkty wartościowe?

Normy bezpieczeństwa

Europejska Agencja Leków (European Medicines Agency, EMA), wprowadziła ściśle określone przepisy jakości wytwarzania produktów leczniczych, w tym również leków roślinnych. Od 2004 r. w wyniku harmonizacji prawa dyrektywy unijne obowiązują również w Polsce. Każdy produkt leczniczy dopuszczony do obrotu na terenie naszego kraju musi mieć odpowiednio udokumentowaną skuteczność, bezpieczeństwo działania i jakość wytwarzania. Dla roślin leczniczych w EMA publikowane są monografie, oparte o dostępne dane naukowe. Wytwórca musi dostosować Charakterystykę Produktu Leczniczego do obowiązującej monografii surowca.

Piśmiennictwo:
1. Madureira de Oliveria D., Barreto G., De Andrade D.V., Saraceno E., Aon-Bertolino L., Capani F., Dos Santos El Bacha R., Giraldez L.: Cytoprotective Effect of Valeriana officinalis Extract on an In Vitro Experimental Model of Parkinson Disease Neurochem Res., 2009, 34, 215–220 DOI 10.1007/s11064-008-9749-y
2. Luszczki J., Wojda E., Andres-Mach M., Cisowski W., Glensk M., GlowniakK., Czuczwar S.: Anticonvulsant and acute neurotoxic effects of imperatorin, osthole and valproate in the maximal electroshock seizure and chimney tests in mice: A comparative study. Epilepsy Res., 2009, 85, 293—299.
3. Sigurdsson S., Ögmundsdottir H., Gudbjarnason S.: The Cytotoxic Effect of Two Chemotypes of Essential Oils from the Fruits of Angelica archangelica L. Anticanc. Res., 2005, 25, 1877-1880.
4. Delmulle L., Bellahcene A., Dhooge W., Comhaire F., Roelens F., Huvaere K., Heyerick A., Castronovo V., De Keukeleire D.: Anti-proliferative properties of prenylated flavonoids from hops (Humulus lupulus L.) in human prostate cancer cell lines. Phytomed., 2006, 13, 732-734.
5. Monteiro R., Faria A., Azevedo I., Calhau C.: Modulation of breast cancer cell survival by aromatase inhibiting hop (Humulus lupulus L.) flavonoids. J. Steroid Biochem. Mol. Biol., 2007, 105, 124–130.
6. Natarajan P., Katta S., Andrei I., Ambati B., Leonida M., Haas G.: Positive antibacterial co-action between hop (Humulus lupulus) constituents and selected antibiotics. Phytomed., 2008, 15, 194–201.