Jak odpowiednio łączyć zioła i przygotować mieszankę ziołową?

W czasach rozwoju technologii ziołolecznictwo nabiera szczególnego znaczenia. Postęp nauki pozwala identyfikować i izolować nowe substancje czynne oraz odkrywać nieznane dotąd działania ziół na organizm ludzki. Każda roślina lecznicza posiada niepowtarzalny zestaw związków chemicznych występujących w określonych proporcjach, co czyni je wyjątkowymi. Dodatkowo możliwość łączenia różnych ziół sprawia, że mogą one zyskać nowe właściwości bądź wzajemnie wzmocnić swoje działanie. Dzięki temu, zainteresowanie mieszankami ziołowymi nie słabnie, mimo że ich początki sięgają czasów historycznych. Jednak, aby je wykonywać, należy posiadać odpowiednią wiedzę.

Mieszanki ziołowe są postacią leku, w skład której wchodzi kilka wysuszonych i odpowiednio rozdrobnionych surowców roślinnych. Przeznaczone głównie do sporządzania wyciągów wodnych w warunkach domowych, najczęściej w postaci naparów (odpowiednią ilość ziół zalewamy wrzątkiem, przykrywamy i zostawiamy na 10-15 minut). Rzadziej będziemy z mieszanek przygotowywać odwar (zioła zalane wodą ogrzewamy przez określony czas) czy macerat (zalanie ziół letnią wodą i pozostawienie w temperaturze pokojowej przez określony czas, stosowane głównie dla surowców wrażliwych na wysokie temperatury, np. zawierających związki śluzowe). Szeroką grupę stanowią mieszanki do użytku wewnętrznego, ale spotkamy również te do użytku zewnętrznego (np. zioła do płukania jamy ustnej w stanach zapalnych różnego pochodzenia).

Przed wykonaniem mieszanki, należy pamiętać o odpowiednim przygotowaniu poszczególnych składników. Surowce powinny być wysuszone w warunkach zgodnych z wymaganiami np. monografii FP, następnie odpowiednio rozdrobione i przesiane przez sito o średnicy oczek 5,6 mm. Rozkrusz przechodzący przez sito 0,315 mm powinien być oddzielony. Kwiatów, kwiatostanów, nasion i owoców nie rozdrabnia się. Oczywiście są to ogólne zasady, dokładniejsze informacje podaje Farmakopea w dziale monografii szczegółowych dla konkretnych gatunków roślin.

Kiedy mamy już odpowiednio przygotowane surowce roślinne, należy je wymieszać najlepiej na papierowym podłożu. Zaczynamy od składnika, którego objętościowo jest najwięcej, następnie dodajemy pozostałe, w kolejności malejącej. Mieszamy za pomocą kliszy. Przenosimy do białej, odpowiednio opisanej torebki. Mieszanki przechowujemy w zamkniętym opakowaniu, w miejscu suchym, z dala od promieni słonecznych i w temperaturze do 30 st. C (o ile monografia szczegółowa nie podaje inaczej).

Posiadanie wiedzy na temat łączenia ziół stanowi podstawę do wykonywania mieszanek. Nie jest to łatwa sztuka, zwłaszcza że antagonizm działania składników potrafi wystąpić nawet w obrębie jednej rośliny. Niemniej jednak ogólna zasada opiera się na szukaniu działań synergistycznych oraz uzupełniających poszczególnych gatunków roślin, np. rozkurczowe i żółciotwórcze. W ten sposób wzmacniamy siłę działania bądź wzbogacamy ją o nowe właściwości.

Unikamy łączenia ziół o wyraźnie antagonistycznym działaniu, np. mocno przeczyszczających z mocnymi zapierającymi. Jedna z technik łącznia ziół mówi o wybraniu ziół bazowych, czyli wywierających główne działanie na dane schorzenie. Potem dobieramy zioła uzupełniające, które wzmocnią właściwości ziół bazowych. Na końcu możemy dodać zioła, które nie będą wywierały zbyt silnego działania na organizm, ale poprawią wygląd czy smak całej mieszanki, czyli tzw. zioła korygujące.

Wiedzę na temat interakcji poszczególnych ziół możemy czerpać z różnych źródeł – zarówno tych starszych, jak i tych bardziej współczesnych. Podstawę stanowią podręczniki z zakresu farmakognozji i ziołolecznictwa. Do ciekawszych propozycji zaliczyć należy książki napisane przez farmaceutę Aleksandra Ożarowskiego („Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”, „Ziołolecznictwo- poradnik dla lekarzy). Przystępnym językiem wyjaśniają one podstawy oraz tajniki leczenia ziołami. Kolejnym źródłem będą artykuły w prasie branżowej. Cenny zasób stanowi również wiedza z rzetelnych portali internetowych, której zaletą jest możliwość dotarcia do najaktualniejszych informacji.

Niewątpliwą zaletą stosowania mieszanek ziołowych jest możliwość wielowymiarowego podejścia do określonego schorzenia. Często zdarza się, że dana jednostka chorobowa powoduje zaburzenie funkcjonowania całego organizmu, a nie tylko jednego układu czy miejsca. Mieszanki, działając na różnych poziomach, zwiększają szansę zniwelowania uciążliwych objawów lub nawet wyleczenia schorzenia. Przykładowo nerwica powoduje zakłócenie funkcjonowania nie tylko układu nerwowego, ale też m.in. przewodu pokarmowego (zwłaszcza nerwica wegetatywna). Dlatego często w mieszankach, oprócz bazowych ziół typowo uspokajających, umieszczane są zioła o uzupełniającym działaniu rozkurczowym na przewód pokarmowy czy wspomagające wydzielanie soków trawiennych. Kolejną zaletą wielokierunkowości działania mieszanek jest możliwość zastosowania ich w wielu różnych jednostkach chorobowych, wykazujących zbliżone objawy.