Fitoterapia w trosce o prawidłowy poziom cukru we krwi

autor: dr n. farm. Maciej Strzemski
aptekarz, miłośnik i popularyzator
receptury aptecznej

Szacuje się, że w Polsce na cukrzycę choruje blisko 2 mln osób, przy czym częstość występowania tego schorzenia jest dwukrotnie większa wśród mieszkańców miast niż prowincji. Brak aktywności fizycznej i niewłaściwa dieta sprzyjają występowaniu tego schorzenia. Cukrzyca jest chorobą niezwykle „podstępną”, gdyż nie boli. Pacjenci często interpretują nadmierną senność jako efekt przemęczenia pracą, a problemy ze wzrokiem tłumaczą długotrwałą pracą przed ekranem komputera. Cukrzyca jest „podstępna” również z tego powodu, że prowadzi do licznych powikłań i to właśnie one są w konsekwencji przyczyną krótszego życia pacjentów. Należy zauważyć, że u chorych na cukrzycę rozwijają się nefro- i retinopatie oraz miażdżyca. Schorzenia sercowo naczyniowe są natomiast główną przyczyną zgonów wśród społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych.

Co to jest cukrzyca?
Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której istotą jest czynnościowy lub organiczny niedobór insuliny. Hormon ten jest odpowiedzialny za metabolizm cukrów, ale również tłuszczów i białek. Niedobór insuliny wywołuje hiperglikemię. Nadmierne stężenie cukru we krwi jest przyczyną glikacji białek, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju miażdżycy  oraz nefro- i retinopatii. Dodatkowo cukrzyca prowadzi do zburzeń gospodarki lipidowej, powodując wzrost zawartości cholesterolu LDL i triglicerydów oraz spadek stężenia cholesterolu HDL we krwi. W konsekwencji tych procesów rozwija się insulinooporność. Cukrzyca jest schorzeniem, którego występowanie uwarunkowane jest w dużej mierze genetycznie. Dodatkowo niezwykle istotnym czynnikiem warunkującym rozwój cukrzycy są tzw. wolne rodniki. Powodują one nie tylko uszkodzenia bardzo wrażliwych komórek trzustki, ale również sprzyjają postępującym zmianom chorobowym w obrębie wielu innych tkanek.

Jakie są rodzaje cukrzycy?
Wyróżniono dwa główne typy cukrzycy: cukrzycę typu 1 oraz cukrzycę typu 2. Pierwszy typ występuje najczęściej u ludzi młodych (po 30. r.ż. diagnozowana jest niezwykle rzadko) i jest przyczyną znacznego skrócenia czasu życia. Etiologia tego schorzenia związana jest z autoimmunologicznym zniszczeniem komórek trzustki, co w konsekwencji jest przyczyną braku insuliny. Chorzy na ten typ cukrzycy muszą bezwzględnie przyjmować insulinę. Przyczyną występowania cukrzycy typu 2 jest niedostateczne wydzielanie insuliny przez trzustkę oraz postępująca insulinooporność. W zależności od stopnia zaawansowania cukrzycy typu 2 stosuje się leczenie farmakologiczne lub/i insulinoterapię. Niezwykle ważnym elementem terapii w obydwu typach choroby są: prawidłowa dieta, aktywność fizyczna, ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza oraz fitoterapia.

Jakie są najczęściej występujące objawy cukrzycy?
Do klasycznych objawów cukrzycy należą: poliuria (wielomocz), polifagia (zwiększony głód) oraz polidypsja (zwiększone pragnienie). Dodatkowo mogą wystąpić zaburzenia ostrości widzenia oraz zapach acetonu z ust chorego, spowodowany obecnością ciał ketonowych. Jeśli więc pacjent skarży się na nieustanne pragnienie, niezaspokojony głód, przemęczenie, utratę wagi, częste oddawanie moczu czy nieprzyjemny zapach z ust, powinniśmy mu zalecić wykonanie badania poziomu cukru we krwi.

Kiedy diagnozujemy cukrzycę?
Cukrzyca jest grupą schorzeń charakteryzujących się zwiększonym stężeniem cukru we krwi. Przyjmuje się, że jeśli u pacjenta występują objawy hiperglikemii i stężenie cukru zmierzone o dowolnej porze przekroczy 200 mg/dl, należy zdiagnozować cukrzycę. Diagnozuje się ją również, jeśli stężenie glukozy mierzone dwukrotnie na czczo wynosi 126 mg/dl i więcej lub jeśli stężenie to wynosi 200 mg/dl i więcej w drugiej godzinie po zastosowaniu testu doustnego obciążenia glukozą.

Fitoterapia w cukrzycy
Fitoterapia jest niezwykle ważnym elementem wspomagającym terapię cukrzycy. Należy pamiętać, że cukrzyca jest chorobą przewlekłą, a długotrwałe stosowanie wielu surowców roślinnych jest możliwe bez ryzyka wystąpienia poważnych działań  niepożądnych. Wydaje się, że surowce roślinne mające znaczenie w fitoterapii cukrzycy można podzielić na dwie grupy: zawierające związki o aktywności hipoglikemizującej oraz te, których działanie zapobiega rozwojowi powikłań cukrzycowych i pozytywnie wpływa na ogólny stan zdrowia chorego. Do pierwszej grupy zaliczyć należy: owocnię fasoli zwyczajnej, liść borówki czernicy, znamiona kukurydzy czy wywodzące się z medycyny Dalekiego Wschodu liście morwy białej i gurmar. Do drugiej grupy należą głównie surowce bogate w związki o wybitnej aktywności antyoksydacyjnej, np. liść miłorzębu japońskiego.  Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że wszystkie rośliny zawierają związki o aktywności antyoksydacyjnej, tak więc już sama dieta powinna być ich źródłem.

Z fitoterapii Dalekiego Wschodu
Medycyna chińska czy ajurwedyjska przeżywa w ostatnich latach prawdziwy renesans. Coraz więcej surowców znanych dotychczas jedynie na Dalekim Wschodzie znajduje zastosowanie w fitoterapii europejskiej. Liście znanej od tysiącleci w Chinach morwy białej (Morus alba) zawierają 1-deoksynojirimycynę posiadającą aktywność hamowania sacharozy, maltazy i α-glukozydazy. Z kolei jedną z najcenniejszych roślin wykorzystywanych w medycynie Indii była Gymnema sylvestre. Jej liście, tzw. gurmar, zawierają saponiny triterpenowe pochodne dammaranu i oleananu. Zarówno liść morwy jak i gurmar są surowcami godnymi polecenia dla diabetyków. Trzeba jednak pamiętać, że fitoterapia cukrzycy powinna być zawsze skonsultowana z lekarzem prowadzącym. W każdym przypadku diabetolog musi mieć świadomość, że pacjent przyjmuje preparaty na bazie roślin leczniczych i brać ten fakt pod uwagę przy opracowywaniu dawkowania leczenia podstawowego.