Skrót informacji
Od kilku lat prowadzone są intensywne badania nad wpływem sposobu żywienia i roli poszczególnych składników pokarmowych na płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Z tego względu wsparcie dietetyczne powinno być częścią terapii prowadzonej z obecnie stosowanymi metodami leczenia niepłodności.
Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) definiuje niepłodność jako niemożność zajścia w ciążę w okresie co najmniej 12 miesięcy pomimo regularnego współżycia płciowego partnerów, bez stosowania jakiejkolwiek antykoncepcji. Według danych szacunkowych problem niepłodności w Polsce dotyczy około miliona par[1]. Nie tylko sposób żywienia, ale także palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu, brak aktywności fizycznej czy też narażenie na czynniki środowiskowej w istotny sposób wpływają na zdolności reprodukcyjne[1]. Istnieje coraz więcej dowodów na to, iż nadmierna masa ciała istotnie wpływa na funkcje reprodukcyjne.
W badaniach prowadzonych przez Ramlau-Hansen i wsp. oszacowano, że ryzyko niepłodności u kobiet w wieku rozrodczym z rozpoznaną nadwagą i otyłością wynosi odpowiednio 27% i 78% w porównaniu do kobiet z prawidłową masą ciała[2]. W prospektywnych badaniach kohortowych, w których wzięło udział ok. 3000 kobiet, wykazano, że wraz ze wzrostem wartości wskaźnika BMI o jedną jednostkę (powyżej wartości prawidłowych) możliwość zajścia w ciążę zmniejsza się o 10%[3].
Z badań wynika, że również otyli mężczyźni (z BMI powyżej 35 kg/m2) charakteryzowali się niższą całkowitą liczbą plemników w porównaniu do mężczyzn z prawidłową masą ciała. Wraz ze wzrostem masy ciała mężczyzn malała także objętość ejakulatu, koncentracja plemników w nasieniu i ich ruchliwość[4].
W skrócie nadmiar tkanki tłuszczowej w obszarze trzewnym (w okolicy pasa) zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn powoduje rozwinięcie insulinooporności, zmienioną aktywność czynników prozapalnych, zaburzony metabolizm steroidów płciowych z następczym zaburzeniem funkcji rozrodczych[5]. Zatem właściwa kompozycja diety pod względem podaży energii i doboru makroskładników korzystnie wpływa na płodność kobiet, jak i mężczyzn.
Chavarro i wsp. sugerują, że w zmniejszeniu ryzyka niepłodności istotne znaczenie ma częściowe zastąpienie w diecie białka pochodzenia zwierzęcego (np. mięsa) białkiem roślinnym (np. warzywami strączkowymi)[5]. Ponadto prawidłowy dobór kwasów tłuszczowych w diecie jest istotnym elementem w utrzymaniu zdrowia prokreacyjnego[6]. Aby zminimalizować ryzyko niepłodności, należy wyeliminować z diety produkty będące źródłem kwasów tłuszczowych trans, tj. dania instant, produkty typu fast-food, margaryny twarde (zawartość tłuszczów trans jest zróżnicowana), słone przekąski oraz produkowane przemysłowo ciasta, ciastka i słodycze oraz ograniczyć spożycie produktów będących źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, tj. tłuste mięsa, sery, smalec[7]. Natomiast do diety należy włączyć produkty będące źródłem kwasów tłuszczowych jednonienasyconych (np. oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia, olej rzepakowy) oraz kwasów tłuszczowych omega 3 (tj. ryby morskie, olej lniany, orzechy włoskie, wodorosty).
Zarówno podaż, jak i jakość węglowodanów w całodziennej racji pokarmowej wpływa na metabolizm glukozy i wrażliwość tkanek na insulinę, która to może być istotnym czynnikiem rzutującym na płodność kobiet[8]. Również u mężczyzn częste spożywanie żywności przetworzonej, a tym samym łatwo przyswajalnych węglowodanów, prowadzi do rozwoju insulinooporności i stresu oksydacyjnego, negatywnie wpływającego na jakość nasienia[9].
Badania nad wpływem spożycia słodzonych napojów gazowanych na płodność kobiet i mężczyzn wskazują, że spożycie w ciągu tygodnia ≥ 7 porcji słodzonych napojów zmniejsza istotnie płodność w porównaniu do osób niespożywających tego typu napojów[10].
Wprowadzenie do diety produktów o niskim indeksie glikemicznym (tj. produktów zbożowych z pełnego przemiału, surowych warzywa i owoców – mniej dojrzałe owoce charakteryzują się niższym indeksem glikemicznym) pomaga w utrzymaniu prawidłowego stężenia glukozy i insuliny we krwi. Dodatkowo istotnym elementem zdrowego stylu życia wpływającym korzystnie na kontrolę glikemii jest regularna aktywność fizyczna, redukcja stresu i eliminacja używek.
Istotne znaczenie wspomagające prawidłowe funkcje układu rozrodczego kobiet i mężczyzn mają także witaminy i składniki mineralne. Planując dietę wspierającą płodność, należy zwrócić uwagę na obecność w niej witamin z grupy B. Foliany, których źródłem są zielone warzywa liściaste, tj. brokuły, szpinak, sałata oraz rośliny strączkowe), witaminę B6, którą znajdziemy m.in. w rybach, mięsie, bananach, roślinach strączkowych) oraz witaminę B12, której źródłem są: mięso, mleko, jaja, ryby. Składniki te biorą udział w procesie metylacji DNA i zapobiegają nadmiernemu powstawaniu homocysteiny. Duże stężenie homocysteiny w płynie pęcherzyków Graafa prowadzi do nieprawidłowego połączenia plemnika z oocytem, co sprawia, że prawdopodobieństwo poczęcia istotnie maleje[11]. Składnikiem mineralnym wpływającym na płodność jest cynk. Warunkuje on właściwy przebieg owulacji i cyklu miesiączkowego, metabolizm estrogenów, progesteronu i androgenów[11]. Również znaczne narażenie na czynniki środowiskowe może zwiększać ryzyko niepłodności. W tym względzie należy wymienić bisfenol A (BPA), który należy do tzw. ksenoestrogenów – związków syntetycznych o działaniu estrogenopodobnym, które mogą zakłócać funkcjonowanie układu rozrodczego. BPA stosowany jest głównie jako substrat do produkcji tworzyw sztucznych, takich jak butelki plastikowe, pojemniki na żywność oraz papier termiczny do drukarek i terminali. Jest także składnikiem żywic epoksydowych, farb i lakierów, używanych m.in. do wyściełania metalowych puszek do konserw[12].
Biorąc powyższe pod uwagę pary, które starają się o potomstwo, powinny zrezygnować z tzw. zachodniego modelu żywienia charakteryzującego się nadmierną konsumpcją żywności wysokoprzetworzonej, bogatej w nasycone kwasy tłuszczowe, izomery trans kwasów tłuszczowych oraz cukry proste. Natomiast modelem żywienia rekomendowanym w tym względzie jest np. dieta śródziemnomorska charakteryzująca się wysokim spożyciem warzyw, owoców, ryb, owoców morza, chudego mięsa, przetworów mlecznych o niskiej lub średniej zawartości tłuszczu, produktów zbożowych z pełnego przemiału, oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia oraz warzyw strączkowych, orzechów i nasion[12].
Owsiki – jak radzić sobie z problemem?
Problemy ze słuchem