Chlorowodorek efedryny w recepturze aptecznej

Mimo iż chlorowodorek efedryny nie należy do związków nazbyt często wykorzystywanych w recepturze aptecznej, ze względu na ścisłe zarachowanie, warto wiedzieć nieco więcej na temat jego właściwości i potencjalnych interakcji.

Chlorowodorek efedryny (Ephedrini hydrochloridum) to według Farmakopei biały lub prawie biały, krystaliczny proszek lub bezbarwne kryształy. Inne źródła dodają, że substancja nie posiada zapachu i ciemnieje pod wpływem światła. Oczywistym jest więc przechowywanie w butelce z ciemnego szkła. W recepturze możemy spotkać się z synonimem Ephedrosan oraz Ephedrinum muriaticum. Nazwa systematyczna to (1R, 2S)-2-(metyloamino)-1-fenylopropan-1-olu chlorowodorek. Masa cząsteczkowa związku wynosi 201,7 u, wzór sumaryczny C10H16ClNO, a temperatura topnienia to ok. 219 st. C.

Farmakopea XI podaje również monografię dla substancji Ephedrini racemici hydrochloridum (Ephetoninum) będącej mieszaniną enancjomerów (1RS,2SR). W warunkach recepturowych jest ona traktowana jako synonim i stosowana zamiennie.

Omawiana substancja wykazuje ogólne działanie na organizm ludzki. Zaliczamy ją do grupy analeptyków oraz związków o działaniu sympatykomimetycznym, czyli pobudzającym układ współczulny autonomicznego układu nerwowego. Efetonina m.in. przyśpiesza pracę serca, podnosi ciśnienie krwi, rozszerza źrenice, obkurcza drobne naczynia krwionośne, rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli, dróg moczowych oraz przewodu pokarmowego. Efektem przesądzającym o jej nadużywaniu jest pobudzenie psychiczne.

W recepturze chlorowodorek efedryny używamy ze względu na działanie ułatwiające oddychanie, wynikające zarówno z rozszerzenia oskrzeli jak i obkurczenia naczyń krwionośnych nosa, które to działania pomocne są m.in. w infekcjach dróg oddechowych z kaszlem i zatkanym nosem. W związku z tym, obecnie najczęściej wykonywane postaci leków to wewnętrzne: mikstury oraz wewnętrzne: krople i maści do nosa. O wiele rzadziej, ale jednak możliwe jest zrobienie czopków i proszków z omawianą substancją.

Farmakopea Polska XI przewiduje trzy drogi podania chlorowodorku efedryny: zewnętrzną, doustną i domięśniową. W przypadku użycia zewnętrznego, podano zakres stężeń dla kropli oraz maści do nosa i wynosi on od 0,5% do 1%. Dla preparatów stosowanych doustnie, zalecane dawki wynoszą: jednorazowa – 25 mg, dobowa 50-100 mg. Dawki maksymalne, dla tego samego podania to: jednorazowa – 50 mg i dobowa – 150 mg. Przy drodze podania domięśniowej mamy tylko dawki zwykle stosowane: 25 mg (jednorazowa) i 50-75 mg (dobowa).

Chlorowodrek efedryny rozpuszczalność

Według Farmakopei, efetonina jest łatwo rozpuszczalna w wodzie, rozpuszczalna w etanolu 96% (v/v). Dodatkowo inne źródła mówią o rozpuszczalności w wodzie na poziomie 250 g/l. Biorąc pod uwagę stosowane niewielkie stężenia omawianej substancji, niezgodności fizyczne przekroczonej rozpuszczalności z reguły nie występują.

Chlorowodrek efedryny nie ulegnie rozpuszczeniu w podłożach maściowych, w związku z tym z daną substancją możemy otrzymać maść typu zawiesiny. Mając na względzie krystaliczny charakter omawianego związku oraz stosowane małe stężenia, zasadne jest rozpuszczenie efetoniny w małej ilości wody, a następnie zemulgowanie jej z podłożem. W ten sposób zapewnimy jej optymalne rozproszenie w postaci leku.

Chlorowodorek efedryny jest solą silnego kwasu solnego i słabej zasady efedryny. Z tego względu w środowisku alkalicznym z chlorowodorku efedryny może wytrącić się wolna zasada. Efedryna należy do związków łatwo rozpuszczalnych w wodzie (50 g/l), dlatego nawet jeśli nastąpi omawiana przemiana, spotkamy się z niezgodnością pozorną, ponieważ związek pozostanie rozpuszczony w roztworze. Należy tylko rozdzielić proces rozpuszczania niezgodnych substancji, np. rozpuścić je w dwóch osobnych porcjach wody i zlewkę z chlorowodorkiem efedryny dodać do leku na końcu, aby maksymalnie rozcieńczyć czynnik alkalizujący (przykład: tabela poniżej/recepta nr 2).

Odczyn roztworu wodnego chlorowodorku efedryny wynosi około 4,5-6,0 (dla stężenia 50 g/l 5% przy 20 st. C). Omawiany związek będzie więc zakwaszał środowisko. Fakt ten należy uwzględnić w przypadku obecności w substancji ulegających hydrolizie w niskim pH np. erytromycyny.

Ponadto chlorowodorek efedryny daje niezgodności z:

• jodkami (w przypadku stężenia jodków powyżej 5%),przereaguje dając trudno rozpuszczalny osad jodowodorku efedryny,


• proteinianem srebra (Protargol), srebrem koloidalnym (Collargol) w roztworach, doprowadzi do reakcji wysolenia (koagulacji koloidowych preparatów srebra).

Omawiany związek będzie natomiast zgodny wieloma innymi substancjami m.in. z fenobarbitalem sodowym.

Przykładowe receptury z efedryną