Alergiczny nieżyt nosa – jak postępować w przypadku wystąpienia objawów?

autorka: dr n. med. Piotr Rapiejko
Klinika Otolaryngologii WIM w Warszawie

Zatkany nos wymusza oddychanie przez usta, a to z kolei prowadzi do zwiększonej penetracji alergenów (pomijamy filtr nosowy) do krtani i dolnych dróg oddechowych. Stąd u osób z nasilonymi objawami ANN, występujące w szczycie ekspozycji na alergeny powietrznopochodne objawy astmy pyłkowej (pod postacią świstów, duszności, kaszlu).

Znaczenie ekspozycji na pyłek
Obecność objawów chorobowych oraz ich stopień nasilenia jest ściśle uzależniony od stopnia ekspozycji na aeroalergeny. Dla osób z uczuleniem na pyłek roślin staje się to szczególnie dokuczliwe w przypadku długich weekendów (np. „majówka”), wyjazdów wakacyjnych, ale również w czasie wszelkich aktywności poza domem. Dlatego szczególnie w okresach, gdy dłużej przebywamy poza pomieszczeniami zamkniętymi (w okresach wegetacji roślin), konieczne jest odpowiednie farmakologiczne zabezpieczenie chorych z alergicznym nieżytem  nosa. Najbardziej dokuczliwe dla chorych z ANN są zwykle miesiące wiosenne i wczesnoletnie. Wiosną zwiększamy czas przebywania poza pomieszczeniami zamkniętymi, częściej wyjeżdżamy na działkę, do lasu, za miasto. Częściej i dłużej niż w zimie wietrzymy mieszkania. Wpływa to w znaczący sposób na ekspozycję alergenów pyłku roślin. Marzec to okres pylenia leszczyny i olszy, w kwietniu i pierwszych dniach maja dominuje w powietrzu pyłek brzozy. Od maja do połowy lipca chorzy z ANN cierpią z powodu kontaktu z alergenami pyłku roślin, a w lipcu i sierpniu dominują alergeny pyłku bylicy i zarodników Alternaria. Często pierwsze nasilone objawy ANN występują w „przedłużone weekendy”, gdy przez wiele godzin przebywamy w bliskim kontakcie z naturą (i pyłkiem roślin).

Jak zabezpieczyć się przed alergenami pyłku roślin?
Nie ma alergenu – nie ma objawów alergii. Celem terapii jest nie tylko usunięcie objawów miejscowych poprzez, lokalne zablokowanie reakcji alergicznej, ale kompleksowe leczenie z włączeniem elementów profilaktyki pierwotnej i wtórnej profilaktyki farmakologicznej i zmniejszenie ekspozycji na alergeny. W przypadku alergii pyłkowej, z uwagi na łatwe rozprzestrzenianie się nośników alergenu, jakimi są ziarna pyłku roślin wiatropylnych, unikanie kontaktu z alergenem jest bardzo trudne lub wręcz nieskuteczne.

Farmakologia alergicznego nieżytu nosa – jak postępować w przypadku wystąpienia objawów?
Wczesna faza reakcji alergicznej (zależna głównie od histaminy) jest stosunkowo łatwa do leczenia. Objawy wodnistego kataru, kichania, świądu nosa i oczu ustępują zwykle już po kilkudziesięciu minutach od zastosowania doustnie nowoczesnych leków przeciwhistaminowych II generacji pozbawionych efektu sedacji. Jednak, gdy ekspozycja na alergen była dłuższa, dochodzi do napływu do miejsca kontaktu z alergenem (błona śluzowa nosa) komórek napływowych, głównie eozynofilii i rozwoju późnej fazy reakcji alergicznej z obrzękiem błony śluzowej. Odpowiednio wczesne zastosowanie nowoczesnych leków przeciwhistaminowych, a także nowoczesnych donosowych glikokortykosteroidów pozwala zapobiec nasileniu objawów alergicznych.
Stosując leki przeciwhistaminowe, należy wybierać te, które nie będą wpływały na ograniczenie aktywności naszych chorych. Lekarze leczący pilotów w USA (https://www.leftseat.com/medcat1.htm) aby uniknąć nawet rzadko występującej sedacji stosują u swoich chorych desloratadynę, feksofenadynę i loratadynę (ważne, że wszystkie są dostępne bez recepty). Wybierając donosowe glikokortykosteroidy należy pamiętać, że najmniejszą biodostępność wykazuje furoinian mometazonu oraz propionian i furoinian flutykazonu, a najwyższy indeks terapeutyczny wykazano dla donosowego mometazonu.

Postępowanie w alergicznym nieżycie nosa
Jeśli zgłasza się do nas chory z nasilonymi objawami ANN, niezbędne jest wdrożenie zwykle kompleksowego leczenia. Wielu chorych, szczególnie w przypadkach, gdy objawy obejmują zarówno nos, spojówki, gardło i skórę, wymaga leczenia skojarzonego obejmującego zarówno usuwanie alergenu z błony śluzowej jak i kortkosteroidoterapii miejscowej oraz leków przeciwhistaminowych doustnie i ewentualnie miejscowo do oczu i nosa. Gdy chory zgłasza się z objawami ciężkimi, którym towarzyszy niedrożność przewodów nosowych, niezbędne jest włączenie leków obkurczających naczynia krwionośne błony śluzowej nosa (nie dłużej niż 5 dni). Dopiero po kilku minutach od udrożnienia przewodów nosowych i oczyszczeniu jam nosa z zalegającej wydzieliny przy pomocy roztworów wody morskiej lub soli fizjologicznej powinny być podawane donosowo zasadnicze leki, jakimi są kortykosteroidy miejscowo działające (podawane w formie roztworów aerozolowych na błonę śluzową nosa). Niedrożność przewodów nosowych uniemożliwia bowiem penetrację substancji czynnej podawanej donosowo w formie aerozolu do jam nosa. Długotrwałe stosowanie alfamimetyków na błonę śluzową nosa może prowadzić do wielu powikłań, dlatego u chorych z ANN, u których pomimo 5 dniowej terapii alfamimetykami nie uzyskamy poprawy drożności nosa, należy rozważyć zastosowanie donosowych glikokortykosteroidów (wskazana konsultacja lekarska – lek Rx).

Zalecenia dla osób uczulonych na alergeny pyłku roślin
Sprawdź informacje o aktualnym i prognozowanym stężeniu pyłku uczulającej Cię rośliny (TVP, internet: www.odetchnijspokojnie.pl). Gdy jest wysokie:

• spędzaj czas w pomieszczeniach zamkniętych,


• unikaj zajęć na wolnym powietrzu,


• zamykaj okna i drzwi w godzinach, gdy stężenie pyłku jest najwyższe,


• stosuj filtry powietrza,


• podróżuj samochodem z zamkniętymi oknami i zainstalowanym filtrem pyłkowym,


• wychodząc z domu, załóż okulary słoneczne, aby uchronić oczy przed kontaktem z pyłkiem,


• po powrocie do domu zmień odzież, umyj ręce i twarz lub weź kąpiel, by usunąć osadzone ziarna pyłku,


• na spacer wybierz się po długotrwałym deszczu, gdy stężeniu pyłku jest najniższe,


• pamiętaj o konieczności koszenia trawnika wokół domu, zadbaj jednak, aby ktoś Cię w tym wyręczył,


• wakacje i wiosenne weekendy spędzaj nad morzem, w wysokich górach lub na rejsie żeglarskim.