Alergiczne zapalenie spojówek – jak radzić sobie z dolegliwościami?

Pierwsze objawy alergicznego zapalenia spojówek pojawiają się przede wszystkim u młodych dorosłych i zmniejszają się z wiekiem, choć wystąpić mogą praktycznie w każdym wieku. Liczba osób cierpiących na alergie w Europie szacowana jest na blisko 60 mln. Do znacznego wzrostu liczby zachorowań przyczyniają się zmiany zachodzące w otoczeniu człowieka, takie jak: zmiany klimatyczne, zanieczyszczenie środowiska oraz zmiana stylu życia. Uciążliwe objawy u chorych powodują zmniejszenie ich produktywności zawodowej, spadek codziennych aktywności i zmniejszenie komfortu życia.

Alergiczne zapalenie spojówek dzieli się na ostre, okresowe oraz przetrwałe. Postać ostra pojawia się nagle, objawy są nasilone, ale mijają samoistnie najczęściej w ciągu 24-48 godzin od ustania kontaktu z alergenem. Postać okresowa tzw. sezonowa wiąże się z uczuleniem na pyłki roślin. Objawy ustępują po okresie pylenia.

Całoroczne alergiczne zapalenie spojówek może być spowodowane przez alergeny typu roztocze kurzu domowego, pleśnie, grzyby; objawy są zwykle łagodne; do zaostrzenia może dojść po intensywnym kontakcie z alergenem w dużym jego stężeniu, przy współdziałaniu nieswoistych czynników drażniących (np. dym, suche i zimne powietrze, opary farb), wraz ze wzrostem wilgotności mieszkania (grzyby) lub sezonem grzewczym (roztocze).

Najczęściej objawy alergiczne ze strony narządu wzroku współistnieją z innymi chorobami o podłożu alergicznym jak: katar sienny, atopowe zapalenie skóry, astma oskrzelowa. Mogą również występować w postaci izolowanej.

Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek to najczęstsza alergiczna choroba oczu, stanowiąca 30-50% wszystkich przypadków alergii ocznych. Rozpoznanie sezonowego zapalenia spojówek jest zwykle ustalane na podstawie wywiadu, objawów klinicznych, testów skórnych, oznaczenia markerów w płynie łzowym oraz prowokacyjnych testów przez podanie podejrzanego alergenu do worka spojówkowego. Czasem wyniki testów są ujemne, a obraz kliniczny potwierdza jednak rozpoznanie alergicznego zapalenia spojówek. Należy wykluczyć infekcyjne zapalenie spojówek, zespół suchego oka i inne ewentualne przyczyny uciążliwych dolegliwości.

Objawy oczne rozpoczynają się najczęściej razem z początkiem sezonu pylenia roślin uczulających (traw, chwastów, drzew) w postaci świądu, łzawienia i zaczerwienienia oczu z towarzyszącymi niespecyficznymi objawami ogólnymi: zmęczenia, rozbicia, bólów głowy, zaburzeń snu. Najważniejszym z objawów wskazującym na przyczynę alergiczną dolegliwości jest świąd spojówek. Dolegliwości są obustronne, choć po jednej stronie mogą być bardziej nasilone. W badaniu okulistycznym odcinka przedniego narządu wzroku stwierdza się, obustronnie, łagodny obrzęk i poszerzenie naczyń, wodnistą lub śluzową wydzielinę, przerośnięte brodawki spojówki powiekowej.

Podstawowym krokiem w leczeniu alergii jest diagnostyka, a następnie eliminacja uczulających alergenów, co w praktyce jest dość trudne. Zwykle jest to unikanie przebywania w środowisku kwitnących traw, drzew, nie otwieranie okien, noszenie ochronnych okularów, mycie twarzy, głowy, zmiana ubrania po powrocie do domu w okresie pylenia. Zimne okłady, podobnie jak przemywanie worka spojówkowego preparatami sztucznych łez, przynoszą ulgę poprzez zmniejszenie świądu oraz obkurczenie powierzchownych naczyń krwionośnych, a także wypłukanie worka spojówkowego z drażniących alergenów. Właściwa profilaktyka redukuje konieczność używania leków nawet do 40%. Jednak, gdy objawy nie ustępują mimo zastosowanej profilaktyki, należy rozważyć zastosowanie preparatów farmakologicznych.

Leczenie farmakologiczne alergicznych chorób oczu obejmuje stosowanie ogólnie oraz miejscowo preparatów przeciwhistaminowych, leków stabilizujących mastocyty i eozynofile, a także glikokortykosteroidów.

Działanie leków przeciwhistaminowych polega na blokowaniu receptora histaminowego hamując działanie głównego mediatora zapalenia. Do leków antyhistaminowych o działaniu ogólnym należą preparaty doustne: cetyryzyna, loratadyna i nowsze: desloratadyna, lewocetyryzyna, feksofenadyna, bilastyna, natomiast o działaniu miejscowym w postaci kropli: azelastyna, emedastyna, epinastyna, ketotifen i olopatadyna. Nasilone objawy alergii oczu lepiej opanowują preparaty miejscowe niż doustne ze względu na szybkie uzyskanie i długie utrzymanie wysokiego stężenia leku w worku spojówkowym. Zaletą miejscowych leków przeciwhistaminowych jest szybki początek działania, co może być wykorzystywane w doraźnym likwidowaniu objawów alergicznych po kontakcie z alergenem oraz brak ogólnoustrojowych działań ubocznych, takich jak sedacja i zawroty głowy.

Preparaty stabilizujące mastocyty i eozynofile zapobiegają wystąpieniu objawów alergii, a w momencie, gdy już się rozwinęła, zmniejszają stężenie uwalnianych mediatorów reakcji zapalnej. Do tej grupy leków zalicza się: kromoglikan dwusodowy (2% i 4%) oraz lodoksamid, który dodatkowo hamuje chemotaksję eozynofili.

Glikokortykosteroidy stosuje się w przypadku ciężkich postaci alergicznego zapalenia spojówek, w celu przerwania cyklu zapalenia, przy braku efektu dotychczasowego leczenia. Leki steroidowe stosowane do worka spojówkowego powinien przepisywać wyłącznie okulista (niekontrolowane stosowanie grozi ślepotą!).

W sezonowym alergicznym zapaleniu spojówek lekami pierwszego rzutu są miejscowo stosowane preparaty o podwójnym działaniu: antyhistaminowym i stabilizującym komórki tuczne, do których należą olopatadyna, epinastyna, azelastyna, emedastyna. Leki podawane miejscowo zaczynają działać najczęściej już po 15 minutach i utrzymują swoje działanie do 8-12 godzin od aplikacji. Olopatadyna wykazuje największą siłę działania i najsilniejsze wiązanie z receptorem histaminowym w porównaniu z ketotifenem, azelastyną, epinastyną i emadastyną, przez co uważana jest za najskuteczniejszy lek przeciwhistaminowy do oczu.

U pacjentów z drożnym przewodem nosowo-łzowym olopatadyna zmniejsza również miejscowe nasilenie przedmiotowych i podmiotowych objawów ze strony nosa, które zwykle współistnieją z sezonowym alergicznym zapaleniem spojówek.

Leki miejscowe stosowane w przypadku alergii ocznej, pomimo dużej skuteczności, mają również działania niepożądane. Zaliczamy do nich pieczenie, zadrażnienie spojówek, powodowanie lub nasilenie objawów „suchego oka”, a także punktowate lub toksyczne ubytki nabłonka rogówki, zwłaszcza gdy stosuje się je długotrwale. Skutki uboczne powyższych leków potęgowane są przez środki konserwujące wchodzące w skład preparatów do oczu, do niedawna konieczne do utrzymania jałowości roztworów. Dlatego praca nad eliminacją konserwantów stała się kluczowym zadaniem firm farmaceutycznych.

Pacjent z rozpoznanym sezonowym alergicznym zapaleniem spojówek, ze względu na trudności w dostaniu się do specjalisty, ma obecnie możliwość wyboru w aptece leków działających przeciwalergicznie dostępnych bez recepty, takich jak: kromoglikan dwusodowy, azelastyna, ketotifen.

Na polskim rynku od niedawna dostępna jest również olopatadyna bez konserwantów, substancja najczęściej rekomendowana na alergiczne objawy oczne, którą można kupić już jako lek OTC. Stosuje się ją 2 razy dziennie. Jest ona dobrze tolerowana, rzadko powoduje dyskomfort, świąd, suchość oka, odczyny alergiczne, a także ubytki rogówki pojawiające się wcześniej po zastosowaniu preparatów z konserwantami.

Ze względu na brak możliwości całkowitej eliminacji alergenów pyłkowych u pacjentów z sezonowym alergicznym zapaleniem spojówek zastosowanie wysokiej jakości preparatów farmakologicznych dostępnych już bez recepty pozwala przywrócić komfort życia poprzez likwidację głównych dolegliwości, obrzęku spojówek, świądu i łzawienia. Jednak, gdy nie występuje poprawa stanu miejscowego, a objawy alergicznego zapalenia spojówek są obecne pomimo zastosowanego samodzielnie leczenia należy zalecić pacjentowi konsultację specjalistyczną.